खड्ड्यांचे रामायण

मुंबईच्या रस्त्यांवरील खड्डे हा विषय आता चावून चिकट झाला आहे. कोणी पेव्हर ब्लॉकच्या नावाने खडे फोडतो, कोणी डांबराच्या प्रतीबद्दल. कोणी म्हणतो मुंबईत पाऊस फार पडतो म्हणून रस्ते टिकत नाहीत. जणू काही हल्लीच पाऊस जास्त पडू लागला आहे!
१. पेव्हर ब्लॉक वापरून काळजीपूर्वक रस्ते बनवले तर ते न टिकण्य़ाचे काहीच कारण नाही. जगभर ते वापरले जाताहेत ते उगाच नव्हे. मुंबईतहि असे चांगले बनवलेले रस्ते क्वचित दिसतील. डांबराच्या रस्त्यावरील खड्ड्यांच्या दुरुस्तीसाठी पेव्हर ब्लॉकचा दुरुपयोग व्यर्थ आहे.
२. अनेक दशके डांबर वापरून उत्तम रस्ते देशात व परदेशात बनत आहेत. पूर्वापार अनुभव असा कीं महाराष्ट्र सोडून बाहेर गेले कीं रस्ते चांगले दिसतात!
३. रस्ता पहिल्याने बनवताना चांगला बनला असला तरी २-३ वर्षात त्याची वाताहत होते. त्याचे मुख्य कारण हे कीं रस्त्यांवर चर खणणारे अनेक पण खणलेले चर नीट दुरुस्त कधीच होत नाहीत. पुढील पावसाळ्यात त्या चरांची वाट लागते. मग तेथून सुरवात होते व इतर रस्ताही उखडत जातो. दुरुस्तीच्या कामावर कोणाचीहि Supervision दिसून येत नाही. Supervision करणारा इंजिनिअर वा मुकादम दाखवा व १.००० रुपये मिळवा!
४. पाणी हा डांबरी वा पेव्हर ब्लॉकच्या रस्त्याचा शत्रू आहे रस्त्याचा पृष्ठभाग समपातळीवर वा सारख्या उताराने असेल तर पाणी साचणार नाहीं. पण कोठे छोटासा खड्डा असला तरी तेथे पाणी साचून weak spot निर्माण होतो. पावसाळ्यापूर्वी असे weak spot काळजीपूर्वक दुरुस्त करणे आवश्यक आहे.
५. रस्त्यांच्या दुरुस्तीचा काळ हा पावसाळ्य़ापूर्वीचा. भर पावसात नव्हे!
६. १२ इंच Concrete वापरून केलेला रस्ता आणि ३ इंचाचे पेव्हर वापरून केलेला रस्ता यांची तुलना व्यर्थ आहे. मजबूत व समतल अशा खडी-डांबराच्या रस्त्यावर paver block पद्धतशीर पणे बसवले तर मात्र ते उत्तम काम देतात.
७. नवीन रस्ता बनवणे वा दुरुस्तीचे काम कॉर्पोरेशनच्या स्वत:च्या Standard Schedule of Rates पेक्षा ४०% कमी दराने दिले गेले तर ते चांगले होईलच कसे? (त्यांतूनच कॉंट्रॅक्टरला सर्वांचे हातहि ओले करायचे असतातच!)
८. रस्ते दुरुस्तीचे काम कॉंट्रॅक्ट पद्धतीने कधीच नीट होणार नाही. ते कॉर्पोरेशनने स्वत:च केले व योग्य Supervision ठेवली तरच नीट होऊ शकेल. असे कां केले जात नाही याचे कारण सर्वांस माहीत आहे!