Thursday, December 20, 2012

बलात्काराला फाशीची शिक्षा

दिल्लीमधल्या भयानक बलात्कार प्रकरणानंतर अनेक व्यक्ति, राजकीय वा इतरहि, सर्रास बलात्काराला फाशीची शिक्षा हवी असे म्हणू लागले आहेत. हे फारसे विचारपूर्वक बोलले जात आहे असे वाटत नाही. पूर्वीहि एकदा श्री. अडवाणीनी अशीच, फाशीच्या शिक्षेची मागणी केली होती. खुनासारख्या गुन्ह्यालाहि जगात अनेक देशात फाशीची शिक्षा दिली जात नाही. फाशीची शिक्षा अजिबात नसावी असा विचार जगात अनेक देशात मान्य झालेला आहे आणि जरी भारतात फाशीची शिक्षा रद्द झालेली नसली तरी जगातील जनमताचा रेटा भारताकडून तशी अपेक्षा करत आहे. भारतातहि, जरी खुनाच्या गुन्ह्याला फाशीच्या शिक्षेची तरतूद कायद्यातून काढून टाकलेली नसली तरी सुप्रीम कोर्टाने त्याच्या वापरावर स्पष्ट बंधने टाकलीं आहेत. Rarest of Rare Case मध्येच फाशी फर्मावतां येईल असा नियम केलेला आहे. तसेच फाशीची शिक्षा होण्यासाठी गुन्हा पूर्णपणे निरपवादपणे सिद्ध व्हावा लागतो. सर्व कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण होऊन, सेशन्स कोर्ट, हायकोर्ट व सुप्रीम कोर्ट अशा तीनहि ठिकाणी फाशी फर्मावली गेली तरीहि त्यानंतर दयेच्या अर्जाची तरतूद आहेच व त्याचा निर्णय अनेक वर्षे लागत नाही ही वस्तुस्थिति आहे. बलात्काराच्या गुन्ह्याला फाशीची शिक्षा देण्याचा कायदा झाला तर काही फायदा आहे काय हा विचार करण्यासारखा विषय आहे. या गुन्ह्याचे स्वरूप अनेक प्रकारचे असू शकते. पोलिस, वकील न्यायाधीश या सर्वांची फिर्यादी व आरोपीकडे बघण्याची दृष्टि निकोप असते असे म्हणणे धार्ष्ट्याचेच ठरेल. कोर्टात खटला चालताना, फिर्यादी ही जणू आरोपी असल्याप्रमाणे तिला वागवले जाते! उलटतपासणीबाबत आरोपीच्या वकिलाना फार सवलतीने वागवले जाते. याउलट , काही वेळेला आकसाने वा अन्य हेतूने खोट्या आरोपामध्ये अडकवण्याचा प्रकारहि होत नाही असे नाही! फाशीच्या शिक्षेचा कायदा झाला तर आरोप सिद्ध होण्याच्या कसोट्या जास्तच कडक होतील. त्याबाबत आरोपीला झुकते माप मिळेल अशी साधार भीति आहे. आरोप सिद्ध झाला तरीहि, Rarest of Rare Case हे बंधन राहीलच. त्यामुळे खरोखरी प्रत्यक्षात किती आरोपीना फाशीची शिक्षा दिली जाईल याची शंकाच आहे. उलट, कसोट्या कडक झाल्यामुळे निर्दोष सुटण्याचे प्रमाण कदाचित वाढेलच!. त्यामुळे फाशी हे या प्रष्नाचे उत्तर नाही. पोलिसांकडून फिर्यादी व्यक्तीला विश्वासाची, आधाराची, आदराची व न्यायाची वागणूक मिळू लागली व कोर्टात केस चालवण्याच्या पद्धतीत व दृष्टिकोनात सुधारणा झाली तरच न्यायाच्या मार्गावर स्त्रियांचा विश्वास बसेल नाही तर ‘आपले दुर्दैव’ असे म्हणून होणार्‍या अत्याचाराना बळी पडण्यापासून स्त्रियांना सुटका नाही.

Thursday, December 13, 2012

हिंदु होता येते काय?

हिंदु होता येते काय? काल एक बातमी वाचली ती विचार करण्यासारखी आहे. केरळच्या हायकोर्टाने एका केसमध्ये दिलेल्या निर्णयाची ती बातमी होती. एका मुस्लिम तरुणाने एका हिंदु मुलीशी लग्न केले होते. ते तिच्या घरच्या मंडळीना मान्य नव्हते व ते रद्दबादल ठरवावे असा दावा त्यानी केला होता. त्या तरुणाचे म्हणणे होते कीं त्याने हिंदु धर्म स्वीकारला होता व तो हिंदु झाल्याचे प्रमाणपत्र विश्व हिंदु परिषदेने दिले होते व त्यानंतर त्या दोघानी हिंदु विवाह कायद्याखाली लग्न केले होते. बातमीवरून असे दिसते कीं कोर्टाने त्याचा हिंदु झाल्याचा दावा अमान्य केला होता. व असे धर्म बदलून नवीन धर्माच्या कायद्याखाली केलेले लग्न बेकायदेशीर ठरवले व त्या दोघानी सिव्हिल मॅरेज ऍक्ट नुसार लग्न करावे म्हणजे ते कायदेशीर होईल असा त्याना सल्ला दिला. विश्व हिंदु परिषदेचा हिंदु करून घेण्याचा अधिकार कोर्टाने अमान्य केला असे म्हणता येईल. निर्णय देणारे दोन्ही जज्ज ख्रिश्चन होते याला काही महत्व देणे योग्य नाही पण ही गोष्ट लक्षात घेण्यास हरकत नाही. (ते हिंदु असते तर वेगळा निर्णय झाला असता?) त्या तरुणाने निर्णय मान्य करून कोर्टाच्या सल्ल्याप्रमाणे सिव्हिल मॅरेज रजिस्टर करण्याचे ठरवले असे बातमीत म्हटले होते. या निर्णयाने माझ्या मनात अनेक प्रश्न उभे राहिले. हिंदु आईबापाचीं मुलें आपोआप हिंदु ठरतात. हिंदु धर्मामध्ये अ-हिंदूला दीक्षा देणे असा काही प्रकार नाहीं. कोणतीहि अशी धार्मिक यंत्रणा नाहीं कीं जिला हिंदु म्हणून जन्माला न आलेल्या व्यक्तीला हिंदु करून घेण्याचा अधिकार आहे! विश्व हिंदु परिषदेने वा इतर एखाद्या व्यक्ति वा संस्थेने जरी काही धार्मिक विधि ठरवले व ते केल्यावर एखाद्या व्यक्तीला हिंदु झाल्याचे शिफारसपत्र दिले तरी त्याला धार्मिक वा कायदेशीर आधार नाही. सार्वत्रिक मान्यताहि नाही. हिंदु मुलीशी लग्न करण्यासाठी हिंदु होणे सोडा, पण एखाद्या अन्य धर्मीय व्यक्तीला हिंदु धर्म खरोखरच आवडला व त्याला हिंदु व्हावयाचे असेल तर त्याने काय करावे? अशी एखादी कायद्याला मान्य अशी, हिंदु होण्याची प्रक्रिया असावयास नको काय? हिंदु धर्माच्या नावाने गळे काढणार्या वा उर बडवणार्या व्यक्ति वा संस्थांनी यासाठी काही चळवळ वा मागण्या वा प्रयत्न केलेले दिसत नाहीत. पण खरे तर अशी काही तजवीज अवश्य असायला हवी! मुस्लिम व ख्रिस्ती धर्मामध्ये दुसर्या धर्माच्या व्यक्तीला आपल्या धर्मात घेण्यासाठी दीक्षा देण्याची तरतूद आहे व त्याप्रमाणे एखाद्या व्यक्तीने मुस्लिम वा ख्रिस्ती धर्म स्वीकारला तर त्याला कायद्याची मान्यता नाकारता येणार नाही. फक्त, आर्थिक व इतर प्रलोभन दाखवले गेले असे सिद्ध झाले तरच कायदा काही करूं शकेल. बातमीतील मुस्लिम तरुणाचे जागी एखादा हिंदु तरुण असता व त्याने मुस्लिम / ख्रिस्ती मुलीशी लग्न करण्यासाठी धर्म बदलला असता व नंतर तिच्याशी मुस्लिम / ख्रिस्ती धर्माप्रमाणे विवाह केला असता तर कोर्टाने तो बेकायदेशीर ठरवला असता काय वा कोर्टाला तसे कायद्याप्रमाणे करता तरी आले असते काय हा मला पडलेला आणखी एक प्रश्न! बहुधा तसे करतां आले नसते! बातमी असे म्हणते कीं हे धर्म बदलून केलेले लग्न कोर्टाने बेकायदेशीर ठरवले. पण असे दिसते कीं फक्त हिंदु धर्मात प्रवेश करून केलेले लग्नच कायद्यात बसत नाही! माझ्या मुस्लिम-ख्रिस्ती वाचकानी या निर्णयावरून धडा घ्यावा! हिंदु वाचकानी मात्र या विषयाकडे गंभीरपणे बघण्याची गरज आहे असे मला वाटते.

Sunday, December 2, 2012

थॉमस जेफरसन

अमेरिकेच्या इतिहासात थॉमस जेफरसनचे नाव विख्यात आहे. स्वातंत्र्ययुद्धाच्या संदर्भात त्याचे नाव जॉर्ज वॉशिंग्टनच्या बरोबरीने घेतले जाते. अमेरिकेचे Declaration of Independence हे त्याने लिहिलेले आहे. त्यात 'That all men are created equal, is a self evident truth’ असे त्याने म्हटले होते. मात्र हे फक्त गोर्‍या अमेरिकनांपुरतेच मर्यादित होते होते! हे लिहितेवेळी त्याच्या मालकीचे १७५ काळे गुलाम होते! यात काही गफलत आहे असे त्याला कधीच वाटले नाही. गुलामीच्या प्रथेचे त्याने नेहेमीच पूर्ण समर्थन केले. स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर आणि त्याचे आधीहि, जॉर्ज वॉशिंटनने आणि इतर अनेक पुढार्‍यानी आपल्या गुलामांना मुक्त केले, जेफरसनने ते अखेरपर्यंत मुळीच केले नाही. त्याने गुलाम विकत घेणे व विकणे अखेरपर्यंत चालू ठेवले होते. मृत्युकाळीहि त्याने फक्त पांच गुलामाना मुक्त केले. ते कोण होते? त्याची सॅली हेमिंग्ज नावाची एक गुलाम उपपत्नी होती तिचे ते नातेवाईक होते! इतर २०० गुलामांची लिलावाने विक्री झाली! खुद्द सॅली हेमिंग्ज ही गुलामच राहिली मात्र तिचीं आणि जेफरसनचीं अपत्ये मुक्त झालीं! जेफरसन ‘दयाळू’ मालकही नव्हता. गुलामाना शिक्षा म्हणून त्यांना त्यांच्या नातेवाईक व मित्रांपासून दूर ठिकाणी तो विकून टाकी! त्या काळीहि ती एक कठोर शिक्षाच होती. गोर्‍या नागरिकांसाठी सौम्य शिक्षा असावी असे म्हणणारा जेफरसन काळ्या गुलामांना वा मुक्त झालेल्या काळ्याना मात्र कठोर शिक्षाच हवी असे मानी. मुक्त गुलामाना Outlaws ठरवणारा कायदा त्याने मांडला होता. आपल्या राज्यामध्ये कालांतराने गुलामाना मुक्त करणारा कायदाहि त्याने होऊ दिला नाही! आपल्या शेजार्‍यालाहि त्याने 'गुलामाना मुक्त करूं नकोस' असाच सल्ला दिला. मुक्त झालेले काळे हे आपली काळजी घेऊ शकणार नाहीत व ते म्हणजे एक Pest च असतात असे त्याचे मत होते. एका १० वर्षांच्या काळात त्याने चैनीसाठी पैसे हवेत म्हणून ८५ गुलाम विकले!अशा अनेक गोष्टी आहेत. स्वतंत्र झालेल्या अमेरिकन राज्यांमधून गुलामांच्या स्वातंत्र्याच्या प्रगतीच्या आड जेफरसन व त्याच्या बरोबरीचे अनेक स्वातंत्र्यसेनानी आले ही अडचणीची वस्तुस्थिति आहे. ती जेफरसनच्या चरित्रात लेखक लोक जमेल तेवढी लपवत असतात. पण ती नाकारता येत नाही. भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर अनुसूचित जाती-जमातीना आपल्या घटनासमितीने शक्य तेवढा न्याय दिला ही आपल्याला अभिमानाची गोष्ट आहे.

Thursday, November 22, 2012

कसाबला फाशी

अखेर एकदा कसाबला फाशी झाली. ती होणारच होती मात्र त्याची वेळ साधण्यात सर्व प्रकारचे राजकारण दिसत आहे. लोकसत्ताचा अग्रलेख ह्या दृष्टीने वाचनीय आहे. बातम्यांवरून असे दिसते कीं फाशीची तारीख कोर्टाने आधीच ठरवली होती. सरकारच तसे म्हणते. मात्र त्यातून एक प्रष्न उद्भवतो. कसाबच्या दयेचा अर्ज राष्ट्रपतीनी ६ नोव्हेंबरला फेटाळला. मग त्यापूर्वीच फाशीची तारीख कशी ठरली? अर्ज नाकारला जाणार आहे असे आधीच ठरले होते काय? असे काही वक्तव्य करण्यापूर्वी मंत्र्यांनी थोडा विचार केला असता तर बरे झाले असते! कसाबची फाशी हा एक आंतरराष्ट्रीय चर्चेचा विषय होऊ शकतो याचे भान ठेवणे आवश्यक होते. लोकसत्तेच्या अग्रलेखात अफझल गुरु, राजीव गांधींचे मारेकरी व बियांतसिंगचा मारेकरी यांच्या प्रलंबित फाशीसंदर्भात दीर्घकाळ चाललेल्या राजकारणावर टीका केली आहे. हे असे का होऊ शकते याच्या मागच्या कारणाकडे मला लक्ष्य वेधावयाचे आहे. कोणे एके काळी न्यायव्यवस्थेने गुन्हेगाराला फाशीची शिक्षा दिली तर अखेरचा दयेचा अधिकार राजाकडे असे. 'राजा हा ईश्वराचा अंश' ही भावना कदाचित त्यामागे असेल. आपल्या घटनेत तो अधिकार राष्ट्रपतीलाला दिलेला आहे. मात्र त्यात मेख अशी आहे कीं राष्ट्रपति हा अधिकार वैयक्तिक सारासार विचाराने वापरत नाही तर प्रस्थापित सरकारच्या सल्ल्याने वापरतो! म्हणजे अंतिम निर्णय मंत्रिमंडळाकडे जातो! त्यामुळे तेथून पुढे तो राजकीय निर्णय बनतो! वास्तविक पहातां सेशन कोर्ट, हायकोर्ट व सुप्रीम कोर्ट या तीन ठिकाणी खटला चालतो व मगच फाशीचा निकाल कायम होतो. सुप्रीम कोर्टाने ‘Rarest of Rare Case’ असे गुन्हयाचे स्वरूप असेल तरच फाशी देता येईल असा ठाम निकष ठरवला आहे. सुप्रीम कोर्टाकडे Review Petition, Mercy Petition करण्याची संधि असते. असे सर्व कायदेशीर सोपस्कार पार पडल्यावरच न्यायव्यवस्थेतर्फे फाशी कायम होते. मग त्यानंतर पुन्हा राष्ट्रपतीकडे दयेचा अर्ज करण्याची तरतूद हवीच कशाला? Judiciary च्या डोक्यावर Executive चे आक्रमण कशाला? त्यातूनहि, कायद्याच्या चौकटीच्या बाहेर, आरोपीला एक अंतिम दयेची याचना करण्याची संधि ठेवावयाची असेल तर ती राष्ट्रपतिपदावरील सन्माननीय व्यक्तीकडे वैयक्तिकपणे निर्णयासाठी असावी पण मंत्रिमंडळाला त्यात कोणतेहि स्थान असू नये. अशी घटनादुरुस्ती केली तर फाशीचे राजकारण थांबेल! फाशीची शिक्षा झालेल्या व्यक्तीने सरकारच्या राजकीय सोयीसाठी अनेक वर्षे तुरुंगात खितपत पडणे हेहि अन्यायाचेच नव्हे काय?

Friday, November 16, 2012

धान्य कोठारे कीं मृत्यूचे सापळे?

अमेरिकेत अनेक प्रकारच्या धान्यांचे उदंड पीक येते. माणसाना वा पशूना खाण्यासाठी तसेच एथॅनॉल बनवण्यासाठी (कॉर्नपासून) त्याचा उपयोग होतो. मोठ्या प्रमाणावर धान्य साठवण्यासाठी अमेरिकेत Silos चा वापर केला जातो. यामध्ये धान्य सुटे (बॅगेमध्ये न भरतां) साठवले जाते. ही कोठारे तेलाच्या टाक्यांसारखी गोल पण खूप उंच असतात.ती बहुतेककरून जाड लोखंडी पत्र्याचीं असतात. वरच्या छपरातून गोल दरवाजाने यांत्रिक पद्धतीने धान्य आत टाकले जाते. तळाला असलेल्या दरवाजातून ते हवे तेव्हा काढून घेता येते. तळाला, धान्य दरवाजाकडे ढकलण्यासाठी चरकासारखी यंत्रणा असते व बाहेर पडणारे धान्य Conveyor ने बॅगिंग मशिनकडे वा सुटे घेऊन जाण्यासाठी ट्रककडे नेले जाते. मनुष्यबळ कमी व महाग असल्यामुळे सर्वत्र यांत्रिकीकरणावर भर असतो. हे सर्व छानच आहे. मात्र अनेक ठिकाणी अपघात होऊन माणसे मृत्युमुखींहि पडतात. शेतकर्‍यांच्या स्वतःच्या शेतावर असलेल्या अशा कोठारांवर त्यांची शाळकरी मुले वा इतरहि अल्पवयीन मुले कामाला लावली जातात. कोठारांच्या भिंतींमध्ये तळाला व इतर ठिकाणीहि आत शिरण्यासाठी छोटे दरवाजे असतात. त्यातून आत शिरणे प्रौढ माणसास अवघड असते म्हणून ते काम मुलांवर ढकलले जाते. खरेतर अशावेळी आतील सर्व यंत्रणा पूर्णपणे बंद करणे उघडच आवश्यक आहे. मात्र यातहि हेळसांड होते. तळाशी असणारी गोल फिरणारी चक्की काही वेळा अचानक सुरू होऊन अपघात होतात. मात्र दुसरा अपघातांचा प्रकार जास्तच भीषण असतो. तो असा. कोठारात धान्य वरपर्यंत भरले गेले कीं ते दाबामुळे घट्ट झालेले असते. मग खालून काढून घ्यायला सुरवात केली कीं तळचे धान्य बाहेर पडून कधीकधी पोकळी निर्माण होते. वरच्या भागात घट्ट दाबले गेल्या धान्याचा घुमट तयार झालेला असतो व त्यामुळे धान्य खाली पडून बाहेर येणे बंद होते. कधीकधी धान्य भिंतीला चिकटून राहते व खाली पडतच नाही त्यामुळे फक्त मध्यभागी तळाला खड्डा होतो. अशा वेळी भिंतीतल्या दरवाजातून आत जाऊन काठ्यानी ढोसून वा इतर मार्गाने भिंतीला चिकटलेले धान्य मोकळे करून किंवा घुमट फोडून धान्य तळावर खाली पाडून मोकळे करावे लागते. अशा वेळी कधीकधी कडेचे धान्य जोराने खाली घसरून वा घुमट अचानक पूर्ण मोडून सर्व धान्य कोसळते व खाली कामासाठी शिरलेली व्यक्ति (प्रौढ वा मुले) धान्याखाली अडकून गुदमरून मरतात! त्यांच्या नाकातोंडात धान्य जाते,कधीकधी फुप्फुसांपर्यंतहि जाते! अपघात झाल्याचे बाहेरच्याना कळले तरी खालून धान्य हातानी काढून अडकलेल्या व्यक्तीची सुटका करण्यास बराच वेळ लागतो व अनेकदां मृत देहच हाती लागतो. शाळाना सुटी असते त्या काळात अनेक मुले अल्प वेतनावर, चार पैसे मिळवण्यासाठी, शेतावर काम धरतात. शेतकर्‍यांची स्वतःचीं मुलेंहि अशी कामे करतात. मृत्यु दोन्हीमध्ये फरक करत नाही! खरे तर अल्पवयीन मुलांना अशा कामावर जुंपणे बेकायदेशीर आहे. मात्र स्वतःच्या मुलांना शेतावर कामाला लावणे कायदेशीर आहे! अर्थात अशा धोक्याच्या कामावर लावणे गैरच. २०१० साली असे २६ मृत्यु झालेले वाचून मला फार खेद वाटला. कायदे जास्त कडक करण्याचा प्रयत्न झाला तर त्याला विरोध होतो हे त्याहून खेदकारक. कोठाराच्या वरच्या दरवाजातून एक दोरी सोडून, ती आत शिरलेल्या मुलाच्या कमरेला बांधली तर अपघात झाला तरी त्या दोरीच्या सहायाने मुलाला तुलनेने लवकर मोकळे करून ओढून वर घेणे शक्य होईल व जीव वाचेल. मात्र येवढेहि होत नाही. अमेरिकेत सर्व काही छान आहे असा गैरसमज असणारानी असे प्रकारहि ध्यानात घ्यावे असें मला वाटते.

Friday, October 26, 2012

अल्पवयीन गुन्हेगार.

अल्पवयीन गुन्हेगाराकडून गंभीर गुन्हा घडला असला तर त्याला काय शिक्षा व्हावी? अशा एका अमेरिकन गुन्हेगाराची कहाणी विचार करायला लावणारी आहे. मॉरिस बेले नावाच्या एका १५ वर्षांच्या मुलाचे हातून त्याच्याच एका वर्गभगिनीचा १९९३ मध्ये खून झाला. त्यांचे परस्परांवर प्रेम होते व ती गर्भवती झाली होती. गुन्हा सिद्ध झाल्यामुळे त्याला जन्मठेपेची शिक्षा झाली. अमेरिकेत जन्मठेपेची शिक्षा म्हणजे आयुष्यभराची, भारताप्रमाणे १४ वर्षांची नव्हे! तीहि without parole म्हणजे तात्पुरती सुटका देखील मिळत नाही! अनेक वर्षे तुरुंगात राहून झाली. अजूनहि त्याला प्रष्न पडतो कीं आपल्या हातून तो गुन्हा घडलाच कसा? जून महिन्यामध्ये येथील सुप्रीम कोर्टाने १८ वर्षांखालील गुन्हेगाराना मरेपर्यंत तुरुंगवासाची शिक्षा देणे बंद केले आहे. मॉरिसे बेले सारखे इतर २००० पेक्षां जास्त अशी शिक्षा भोगत असलेले गुन्हेगार आहेत. जरी हा निर्णय ‘पूर्वलक्षी प्रभावाने’ लागू झालेला नसला तरीहि या निर्णयामुळे त्याना थोडी आशा निर्माण झाली आहे. मात्र दयेचा विचार करावयाचा तर त्यातून अनेक प्रश्न निर्माण होतात. बेलेची केसच पहा. त्याने मारलेल्या आपल्या मैत्रिणीचे नाव क्रिस्तिना. बेले आफ्रिकन अमेरिकन, क्रिस्तिना गोरी. दोघेहि सर्वांना आवडणारीं. दोघांचे एकमेकांवर खूप प्रेम. क्रिस्तिनाला मूल हवे होते पण बेलेला नको होते. बेलेचे वडील इलेक्ट्रिकल इंजिनिअर, त्यांचे गोर्‍या सहकार्‍यांशी पटत नसे. त्याना आपल्या मुलाने गोर्‍या मुलीवर प्रेम करणे मान्य नव्हते. एकदा त्याने अचानक घरी आला असता त्या दोघाना बेडवर पाहिले. त्याने मुलीला हाकलून दिले आणि आपल्या मुलाला बडवले. बेलेच्या आईला क्रिस्तिना पसंत होती. तीहि सुशिक्षित होती. मुलांचे चाळे तिला पसंत नव्हते पण क्रिस्तिना गरोदर झाल्यावर बेलेच्या आईने तिला धीर दिला होता. खुनाच्या आदल्या दिवशी क्रिस्तिनाने मैत्रिणीला म्हटले कीं तिने आपल्या आईवडिलाना आपण गर्भवती असल्याचे सांगायचे ठरवले आहे. आणि ती बेलेला दुसर्‍या दिवशी भेटून पुढचे ठरवणार होती. दुसर्‍या दिवशी मॉरिस तिला भेटला पण त्याने तिच्यावर सुर्‍याचे अनेक वार करून तिला मारले, सुरा झुडपात लपवला आणि घरी निघून गेला. घरी वडील भेटल्यावर त्यांच्या रागाचे कारण आता संपले हे त्याला जाणवले. परिसरातील इतर मुलाना क्रिस्तिनाचे प्रेत मिळाल्यावर पोलिसांना बोलावले गेले. क्रिस्तिनाच्या घरी तिच्या डायरीतून तिच्या व बेलेच्या प्रेमप्रकरणाची माहिती मिळताच पोलिस बेलेच्या घरीं पोचले. त्याचे उद्गार – ‘तुम्ही येणार असे वाटलेच होते.’ कोर्टातील खटल्यामध्ये बेलेच्या वतीने बचावाचा भर त्याच्यावर आलेल्या प्रचंड ददपणाचा होता. त्याच्या वडिलानी साक्ष दिली कीं ‘मुलगी नासवलीस तरी मी तुला ठार मारीन’ असे मी मॉरिसला धमकावले होते. त्यामुले मॉरिस कैचीत सापडला होता. तो क्रिस्तिनापासुन दूर जाऊ पहात होता पण तेहि शक्य नव्हते. तो गांगरला होता. मात्र त्याला कायद्याप्रमाणे बंधनकारक असलेली आजन्म तुरुंगवासाची शिक्षा झाली. सुप्रीम कोर्टाच्या निर्णयानंतर अशा अनेक केसेस मध्ये अपिले करण्यात येत आहेत. प्रत्येक राज्यात वेगळा दृष्टिकोन आहे. काही ठिकाणी ६० वर्षे शिक्षा भोगल्यावर सोडावे असे ठरले आहे! मॉरिसच्या केसमध्येहि अपिले होणार आहे. त्याचे अल्पवय, त्याच्यावरचे प्रचंड दडपण व अगतिकता यावर भर दिला जाईल. दुसरी बाजू अशी. क्रिस्तिना मारली गेली. मूलहि गेलेच. तिची आई काही महिन्यात गेली आजीहि गेली. क्रिस्तिनाची बहीण २२ वर्षांची होती ती म्हणते ‘एका वर्षात माझ्या कुटुंबातील चार जणांचा मृत्यु झाला. माझ्यावर प्रचंड आघात झाला.’ आता मॉरिसच्या शिक्षेचा फेरविचार करायचा तर ते तिला अजिबात मान्य नाही. एक संपलेला विषय पुन्हा उकरून काढावयाचा व कालांतराने कां होईना चारांच्या मृत्यूला कारण झालेला मॉरिस पुन्हा मोकळा व्हावयाचा हे तिला सहन होत नाहीं! कोणाचे चूक, कोणाचे बरोबर? उत्तर नाहीच. मला प्रश्न एकच. अमेरिकेसारख्या सुधारलेल्या राष्ट्रात अल्पवयीन गुन्हेगाराला, गंभीर गुन्ह्यासाठी कां होईना, आजन्म कारावासाची अघोरी शिक्षा कां दिली जात होती? भारतामध्ये जन्मठेप म्हणजे १४ वर्षे शिक्षा. सावरकरांचे एक अपवादात्मक उदाहरण कीं त्याना दोन जन्मठेपी सुनावल्या व त्या एकत्र नव्हे तर एकामागून एक सोसावयाच्या होत्या. भारतावर अमेरिकनांचे राज्य असते तर ‘आजन्म कारावास!’ सुधारलेले राष्ट्र?

Saturday, October 20, 2012

व्याधीपेक्षा इलाज भयंकर - पुढे चालू

पाठ वा मानदुखीवर इलाज म्हणून पाठीच्या कण्यात द्यावयाच्या इंजेक्शनमध्ये इन्फेक्शन झाल्यामुळे अनेकाना मेनिंजायटीसची बाधा झाल्याची बातमी छापून आल्याचे लिहिले होते. आता तशा अनेक केसेस उघडकीस येत आहेत. अद्यापपर्यंत २४७ केसेस झाल्या आहेत व १९ पेशंट दगावले आहेत. १७००० पेक्षा जास्त त्या इंजेक्शनचे डोसेस त्या फार्मसीने पाठवले असल्याचे उघडकीस आले आहे. यातल्या किती डोसेसमध्ये इन्फेक्शन झाले होते ते निश्चित नाही. यातले इंजेक्शन ज्या कोणाला दिले गेले असेल त्या सर्वांशी संपर्क साधून सावध रहाण्यास कळवले जात आहे. फंगस इन्फेक्शन झालेल्यांना फंगसविरोधी औषधे दीर्घकाळ द्यावी लागतील. त्यांचेही काही दुष्परिणाम होतील. सध्यातरी ज्याना प्रत्यक्ष इन्फेक्शन झालेले उघडकीस आले नसेल त्याना Preventive म्हणून लगेच ही औषधे दिली जाणार नाहीत कारण इन्फेक्शन नसेलच तर त्या औषधांचे पेशंटच्या किडनी हृदय व लीव्हरवर वाईट परिणाम होतील! ही औषधे पुरेशी उपलब्धही नाहीत. एवढ्याने भागले नाही. ही इंजेक्षने बनवणाऱ्या कंपनीच्या इतर अनेक औषधांच्या लक्षावधी डोसेस मध्येही इन्फेक्शन असण्याची शक्यता आणि धास्ती वाटते आहे. त्यांची अशी इतर इंजेक्शन्स ओपन हार्ट सर्जरी, नेत्र शस्त्रक्रिया अशासाठी वापरली जातात. त्यामुळे त्या कंपनीने पुरवठा केलेल्या इतर औषधांच्या लाखों डोसेसबद्दलही शंका निर्माण होऊन भीतीचे वातावरण पसरले आहे. अशा सर्व औषधांचा पाठपुरावा चालू आहे. या कंपनीबद्दल पूर्वीही तक्रारी आल्या होत्या आणि त्यांची पुरेशा गांभीर्याने दखल घेतली गेली नव्हती असेही उघडकीस आले आहे. आता काही कोंग्रेसमेन या सगळ्या घोटाळ्याचा पाठपुरावा करत आहेत. मात्र किती लोकांच्या जीवाशी खेळ होणार आहे ते पहावयाचे. भारतात असे काही झाले असते तर इतका पाठपुरावा झाला असता काय ही शंकाच आहे. कसेही करून प्रकरण मिटवले जाण्याची शक्यताच जास्त!

Sunday, October 14, 2012

कोळसा आणि तेल

अमेरिकेत कोळसा खूप उपलब्ध आहे. कोळशाचा उपयोग विद्युतनिर्मितीसाठी गेली अनेक वर्षे मोठ्या प्रमाणावर केला जात आहे. मात्र अलीकडे पर्यावरणावर कार्बन-डाय-ऑक्साईड मुळे होणाऱ्या दुष्परिणामांची जाणीव झाल्यामुळे कोळसा जाळून विद्युतनिर्मिती करणे योग्य नाही हा विचार बळावला आहे. काही कोळशावर चालणारी विद्युतकेंद्रे बंद झाली आहेत. कोळशाची मागणी झपाट्याने कमी होत आहे. कोळसा उत्पादकांवर घटत्या मागणीचा दबाव पडत आहे. त्या बरोबरच अमेरिकेत नैसर्गिक वायूचे उत्पादन भराभर वाढत आहे. Hydraulic Fracturing or Fracting या पद्धतीने नैसर्गिक वायू भरपूर मिळू लागला आहे. त्याचाही कोळशाच्या विद्युतउत्पादनासाठी होणाऱ्या वापरावर परिणाम होत आहे. मग आता कोळशाच्या खाणी चालवणाऱ्या कंपन्यांनी कोळशाचे करायचे तरी काय असा प्रश्न उभा राहिला आहे. त्यावर उपाय म्हणजे कोळशाची निर्यात! कोळसा अमेरिकेत जाळला गेला नाही म्हणजे झाले मग तो चीनमध्ये जाळला गेला तर पर्यावरण हानीला चीन जबाबदार, अमिरेका नव्हे! अमेरिकेचा पश्चिम भाग सोडला तर इतर भागातून कोळशाची निर्यात झपाट्याने वाढत आहे. पश्चिम भाग मागे राहू नये यासाठी पश्चिम किनाऱ्यावर नवीन कोळसा-निर्यात बंदरे बांधली जात आहेत. खाणीपासून बंदरापर्यंत कोळशाच्या वाहतुकीसाठी नवीन रेल्वे लाईन बनते आहे. मात्र या भागातील मूळ अमेरिकन इंडियन लोकांचा या बंदराना विरोध होतो आहे. कोळशाचा माशांवर विपरीत परिणाम होईल अशी साधार भीती त्याना वाटते. कोणे एके काळी या इंडीयन लोकांशी काही करार केले गेले होते. त्या अन्वये त्यांचा परंपरागत मासेमारीचा या भागातील हक्क मान्य केलेला आहे. पर्यावरणवाद्यांचाही या कोळसा बंदराना जोरदार विरोध आहे. इंडियन लोकांच्या सहभागामुळे विरोधाची धार तीव्र होत आहे. तरी शेवटी भांडवलशाही यातून मार्ग काढीलच हे नक्की! याच संदर्भात आणखी एक बातमी वाचली. कॅनडा मध्ये तेलात भिजलेली रेती असलेले काही प्रचंड भूभाग आहेत. तेथे अक्षरश: ‘प्रयत्ने वाळूचे कण रगडून’ ते तेल मिळवले जाते. इतर ठिकाणी तेलाच्या विहिरीतून मिळणाऱ्या खनिज तेलापेक्षा हे खूप दाट व घट्ट असते. हे तेल कॅनडापासून अमेरिकेच्या दक्षिण किनाऱ्यापर्यंत वाहून नेले तर तिथल्या शुद्धीकरण कारखान्यात त्यावर प्रक्रिया करून पेट्रोल, डीझेल वगैरे मिळवता येईल. त्यासाठी एक मोठी पाइपलाइन उत्तर-दक्षिण, कॅनडापासून गल्फ ऑफ मेक्सिको पर्यंत टाकण्याचा प्रस्ताव चर्चेत आहे. त्याला अनेकांचा अनेक कारणांसाठी विरोध आहे. प्रेसिडेंट ओबामा यांनी सध्यातरी दक्षिणेच्या काही भागाला परवानगी दिली आहे व उरलेल्या पाइपलाइनच्या मार्गामध्ये काही बदल करण्याची आवश्यकता विचाराधीन आहे. निवडणुकीनंतर ओबामा अध्यक्ष राहिले तर ही पाइपलाइन नक्कीच मार्गाला लागेल. परवानगी मिळालेल्या भागाचे काम हल्लीच सुरु झाले आहे. त्यासाठी ५० फुट रुंदीचा जमिनीचा पट्टा त्या कंपनीला मोकळा करावा लागणार आहे. झाडे तुटणार आहेत. काही लोकांच्या जमिनीतून मध्येच लाईन गेल्यामुळे दोन तुकडे होणार आहेत. या कारणांमुळे स्थानिकांचा जोरदार विरोध चालला आहे. भारतातल्या चिपको चळवळीच्या धर्तीवर निदर्शने होताहेत आणि तीं मोडूनही काढली जात आहेत. शेवटी भांडवलशाही आपला मार्ग शोधतेच!

Thursday, October 11, 2012

व्याधीपेक्षा इलाज भयंकर

पाठदुखी ही उतार वयात अनेकाना सतावणारी व्याधि. भारतात तिच्यावर फार गंभीरपणे उपाययोजना केली जात नसावी अशी माझी समजूत आहे. ‘असा काही त्रास या वयात व्हायचाच’ असे मानून सोसत रहाणे वा काही किरकोळ इलाज करणे एवढ्यावर भागवले जाते. माझ्या आईची पाठ अनेक वर्षे कमीजास्त दुखत असे. अमेरिकेत तसे नाही. प्रत्येक व्याधीवर उपाय हवाच असे मानले जाते. दरवर्षी येथे ५० लाख व्यक्तींवर पाठ वा मानदुखीवर जालीम इलाज केला जातो. तो म्हणजे पाठीच्या कण्यात मणक्यांमधून सुई घालून Steroid या नावाने ओळखले जाणारे एक ओषध Inject केले जाते. त्याचा उपयोग होत असावा पण कायमचा नव्हेच. वेळोवेळी इंजेक्शन घ्यावे लागत असणार. सध्या या बाबत एक खळबळ जनक बातमी वाचावयास मिळत आहे. हे इंजेक्शन कोणत्याही मोठ्या फार्मास्युटिकल कंपनीकडून रेडीमेड मिळत नाही. ते छोट्या फार्मसीमध्ये बनवून मिळते. हल्लीच हे बनवणाऱ्या एका कंपनीच्या डोसेस मध्ये फंगस इन्फेक्शन झाले होते. त्यामुळे ज्याना त्यातले इंजेक्शन दिले गेले त्याना काही दिवसातच मेनिंजायाटीसचा गंभीर विकार जडला. आणि त्यातून काही जण दगावले. १७६७६ डोसेस त्या कंपनीने बाजारात पाठवले होते असे आढळून आले. त्यातून १३००० चे वर लोकांना इन्फेक्शन होण्याची शक्यता दिसून आली आहे. १०५ प्रत्यक्ष केसेस आढळल्या आहेत व त्यातील ८ लोक अद्याप दगावले आहेत. आणखी अनेक केसेस होण्याची अपेक्षा आहे. या सर्वांशी संपर्क साधून सावध रहाण्यास व काही लक्षणे आढळल्यास हयगय न करण्यास कळवले आहे. कारण फंगसचा परिणाम दिसून येण्यास ४ आठवडे लागु शकतात. लागण झालेल्यांना उपाययोजनाही दीर्घकाळ घ्यावी लागणार आहे कारण फंगसवर कोणतेच ओषध उपयुक्त ठरत नाही. आता ही कंपनी व तशा इतर फार्मासीजच्या कार्यपद्धतीची चौकशी सुरु आहे. ही विशिष्ट कंपनी आता बंद झाली आहे. चौकशीत नेहेमीचे सर्व आर्थिक व राजकीय दबाव कार्यरत आहेत ! भारतात अशा उपाययोजनांचा फार प्रसार नाही हे चांगलेच आहे म्हणावयाचे.

Friday, September 21, 2012

रशियन गॅस आणि दाभोळ बंदर.

रशियन गॅस रशियामध्ये नैसर्गिक वायु (Natural Gas) फार मोठ्या प्रमाणावर मिळतो. इतका कीं देशाची गरज भागून तो मोठ्या प्रमाणावर निर्यातहि केला जातो. गॅझप्रॉम या सरकारी कंपनीला याबाबत सर्वाधिकार आहेत. मुख्यत्वे ही निर्यात पूर्व-युरोपीय देशांना होते. त्यासाठी पाइप-लाइन्स टाकलेल्या आहेत. काही थोड्या प्रमाणावर रशिया हा गॅस जपानलाहि विकतो. जपानची उर्जा-भूक मोठी आहे व अणुविद्युत केंद्रांच्या अडचणीमुळे जपानला मिळेल तेवढा रशियन गॅस हवाच आहे. व्लाडिओस्टॉक या शहराचे नाव आपण कधीतरी वाचलेले असते. हे रशियातील सर्वात पूर्वेकडील बंदर आहे. प्रख्यात ट्रान्स-सैबेरियन रेल्वेचे हे अतिपूर्वेकडील अखेरचे स्टेशन आहे. गॅझप्रॉम आणि जपान सरकार यांच्यात हल्लीच एक करार झाला. त्या अन्वये येथे गॅझप्रॉम १३ बिलियन डॉलर खर्च करून एक गॅस टर्मिनल बांधणार आहे. मग समुद्रमार्गे येथून मोठाल्या जहाजातून Liquified Natural Gas (LNG) जपानला रवाना होईल. रशिया व जपान हे एकेकाळचे कट्टे शत्रु पण आर्थिक गरजा सर्वांवर मात करत असतात! भारतातहि परदेशातून LNG आणण्यासाठी गेल्या काही वर्षात अनेक ठिकाणी मोठाल्या जेटी बांधण्यात आल्या आहेत व नवीनहि बांधल्या जात आहेत असे वेळोवेळी वाचनात येते. ENRON मुळे बदनाम झालेल्या दाभोळ बंदरातहि अशी एक मोठी जेटी कार्यान्वित झाल्याचे वाचले होते मात्र काही अडचणी आल्यामुळे ते काम बंद पडले होते. पुढे दाभोळपासून कर्णाटकापर्यंत गॅस नेण्यासाठी पाइपलाइन टाकली जाणार असेहि वाचले होते. मुळात हा गॅस दाभोळच्या पॉवरस्टेशन साठी वापरावयाचा होता. पण आता? आता दाभोळ महाराष्ट्रात, गॅस कर्णाटकात, सरकार आनंदात!

Saturday, September 15, 2012

सोलर पॉवर










अमेरिकेत वॉलमार्ट सारखी दुकानांची मालिका असलेल्या अनेक कंपन्या आहेत. त्यांची दुकाने अवाढव्य असतात आणि साधारणपणे ही सर्व एकमजली इमारतीत असतात त्यामुळे त्यांच्या छपरांचे क्षेत्रफळ अफाट असते.
अशा अनेक दुकानांतून आता एक नवीनच बदल दिसून येऊ लागला आहे तो म्हणजे छपरांचा वापर सोलर विद्युतनिर्मितीसाठी करणे. छपराच्या विस्तीर्ण पसार्‍याचा उपयोग करून मोठ्या प्रमाणावर सोलर र्पॅनेल्स बसवली जातात. उत्पन्न होणार्‍या ऊर्जेचा वापर त्याच दुकानातून होत असल्यामुळे, साठवणे, दूर पाठवणे वगैरे भानगडी टळतात व त्यातून होणारा ऊर्जेचा व्ययहि टळतो.
अशा प्रकारे निर्माण होणार्‍या उर्जेचे प्रमाण फार झपाट्याने वाढते आहे. वॉलग्रीन कंपनीने देशभरात आपल्या १३४ दुकानांवर सोलर पॅनेल्स बसवली आहेत. वॉलमार्ट, कॉस्टको, कोह्ल अशा इतर कंपन्याहि तसे करत आहेत. IKEA या फर्निचर कंपनीनेहि वर्ष अखेरपर्यंत आपल्या सर्व दुकानांवर पॅनेल्स बसवण्याचे हाती घेतले आहे. या वर्षाच्या पहिल्या सहामाहीत निरनिराळ्या कंपन्यांच्या ३,६०० ठिकाणी सोलर पॅनेल्स बसली आहेत. वॉलमार्टच्या १०० चे वर दुकानांवर बसलीं आहेत व एकूण १,००० प्रचंड दुकानांवर २०२० अखेरपर्यंत पॅनेल्स बसतील!
वॉलमार्ट, पॅनेल्सप्रमाणे Wind Turbines चाही उपयोग करूं पाहते आहे. रेड ब्लफ कॅलिफोर्निया येथील Distribution Center पाशी त्यानी १ मेगावॉट चे मोठे Turbine बसवले आहे.







हे सर्व वाचून मला प्रश्न पडला कीं असे काही भारतात कां होत नाही? मोठी दुकाने नाहीत पण कारखान्यांची प्रचंड छपरे आहेत, रेल्वेचे प्लॅट्फॉर्म आहेत. या सर्वांवर A C Sheets असतात. त्यांवर पॅनेल्स नक्कीच बसवता येतील. खालील भागात उष्णता कमी जाणवेल आणि निर्माण होणारी उर्जा तेथेच वापरता येईल. कोणाला तरी सुचेल अशी आशा करूं या.

Thursday, September 13, 2012

तेल आणि पाणी
जगातील यापुढील काळातील झगडे वा युद्धे पाण्यासाठी होतील असे म्हटले जाते. त्याचा प्रत्यय काही बातम्यातून नजरेला येऊ लागला आहे.
अमेरिकेत काही भागात दुष्काळी परिस्थिति आहे व पाण्याची टंचाइ जाणवत आहे असे बर्‍याच बातम्यांतून जाणवते. त्याचे एक उदाहरण वाचण्यात आले.
अमेरिकेत हल्ली भूमिगत तेलासाठी विहिरी खोदण्याचे काम अनेक भागात चालू आहे. हे भूमिगत तेल हे तेलाच्या कायम वाढणार्‍या मागणीवरचे उत्तर ठरेल अशी आशा येथे बाळगली जाते. याचे उत्पादन झपाट्याने वाढते आहे. मात्र हे तेल जुन्या तेलविहिरींप्रमाणे जमिनीत खोलवर विहीर खोदल्यावर आपोआप उसळी मारून वर येत नाही. शेल नावाच्या एका विशिष्ट प्रकारच्या खडकात हे दडलेले असते व ते खडक फोडून मिळवावे लागते व त्यासाठी अतिशय उच्च दाबाने त्या खडकात पाणी चेपावे लागते. तेल मिळवण्यासाठी पाण्याचा वापर मोठ्या प्रमाणावर करावा लागतो. ज्या भागात पाण्याची टंचाई जाणवत आहे तेथेच या विहिरीहि खोदल्या जात आहेत त्यामुळे तेल कंपन्या व त्या भागातील शेतकरी / रहिवासी यांच्यात तणाव निर्माण होतो.
पाण्याच्या उपलब्ध स्त्रोतांचा ताबा मिळवण्यासाठी झगडे होऊ लागले आहेत. तेल कंपन्या पाण्यासाठी वाटेल तेवढा भाव मोजू शकतात आणि म्युनिसिपॅलिट्यांकडून पाणी विकत घेतात. म्यु. ना उत्पन्नाचा नवा मार्ग सापडला आहे पण शहरी नागरिकांच्या तोंडचे पाणी पळाले आहे! शेतकर्‍यांनाही पाण्याचे वाढीव भाव परवडत नसल्यामुळे चिंता उत्पन्न झाली आहे.













Matthew Staver for The New York Times
Bob Bellis filled his tanker at a hydrant in Greeley, Colo., in August to supply a drilling site. Lease deals with oil companies are important revenue sources for cities.


फोटोमध्ये रस्त्याच्या कडेला असलेल्या हायड्रंटला पाइप लावून पाणी भरून घेत असलेला टॅंकर दिसतो आहे. टॅंकर भरला कीं ड्रायव्हर तो घेऊन कच्च्या रस्त्याने तेल-विहिरीच्या ठिकाणी जाऊन पाणी विकणार व रिकामा टॅंकर लगेच परत येणार!
भारतात टॅंकर लॉबी हेच करते. ‘दुष्काळ सर्वांनाच आवडतो’ म्हणे.

Friday, September 7, 2012

दोन बातम्या

न्यूयॉर्कमध्ये टॅक्सी पकडणे हे एक कठीणच काम असते, विशेषतः गर्दीच्या वेळेला. टॅक्सी रिकामी असली तर ड्रायव्हरचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी, लोक शिट्टी वाजवणे, हातवारे करणे, चुटक्या वाजवणे, हात उंच उचलून धरणे असे अनेक प्रकार करतात. मुंबईत आपणहि असेच करतो. मुंबईतील टॅक्सीवाले, आपल्याकडे खुशाल दुर्लक्ष करून वा मान फिरवून निघून जातात तसे मात्र न्यूयॉर्कमध्ये कायद्याने करता येत नाही. गिर्हाईक नाकारणे हा गुन्हा मानला जातो.
रस्त्यावर टॅक्सी पकडणे ठीक आहे पण घर, दुकान किंवा ऑफिसमधून बाहेर पडण्यापूर्वीच टॅक्सी हुकमी बोलावता आली तर जास्त चांगले ना? स्पेशल महागड्या टॅक्स्या तशा ठरवता येतात पण साधी पिवळी किंवा काळी/पिवळी टॅक्सी न्यूयॉर्कमध्ये तशी मिळत नाही. आता मोबाइल फोन सर्वत्र झाले आहेत पण गाडी चालू असताना टॅक्सीवाल्याना मोबाइल वापरण्याची बंदी आहे.
आता उबर नावाच्या कंपनीने नवीन स्मार्टफोन application बनवले आहे. त्याच्या सहाय्याने गिर्हाईक व टॅक्सी-ड्रायव्हर याना संपर्क साधता येतो. गिर्हाइकाने कंपनीशी संपर्क साधला कीं, त्याच्या जवळपास असलेल्या रिकाम्या टॅक्सीच्या ड्रायव्हरला कळवण्यात येते व त्याने भाडे स्वीकारले कीं त्याने कळवलेल्या ठिकाणी जाऊन गिर्हाइकाला गाठावयाचे. वाटेत इतर कोणी बोलावले तरी थांबायचे नाही. सध्या सुरवातीला फक्त १०५ टॅक्सीवाल्यानी हे उपकरण घेतले आहे पण लवकरच दर आठवड्याला आणखी १०० टॅक्सीची भरती अपेक्षित आहे. आणखी काही कंपन्यानीहि अशीच उपकरणे बनवलेली आहेत व तींहि बाजारात येत आहेत. मुंबईप्रमाणेच न्यूयॉर्कमध्येहि अशा विषयांवर टॅक्सी युनियन्सची भूमिका सहकार्याची नाही! कायदेशीर कटकटी चालू आहेत.
पण अखेर, म्हातारीने कोंबडे झाकले तरी उजाडायचे राहत नाहीच!


घुसखोर परकीय हा अमेरिकेत एक गंभीर प्रश्न आहे. त्याचे अनेक पैलू आहेत.
मागील एका लेखात, प्रेसिडेंट ओबामाने बेकायदेशीर रहिवाशांसाठी हल्लीच जाहीर केलेल्या एका सवलतीबद्दल लिहिले होते. बालवयात पालकांबरोबर (बेकायदेशीरपणे) अमेरिकेत आलेल्या, पण पुढे अनेक वर्षे इथे राहून शिक्षण घेतलेल्या वा लहानमोठी नोकरी वा व्यवसाय करणार्या लोकांसाठी प्रेसिडेंटने एक सवलत जाहीर केली कीं अशा व्यक्तींचा रेकॉर्ड स्वच्छ असेल तर त्याना २ वर्षांसाठी रहिवासी परवाना दिला जाईल. पुढे काय ते नक्की नसूनहि मोठ्या प्रमाणावर अनेक शहरातून अशा अनेक व्यक्ति अर्ज करण्यासाठी पुढे आल्या आहेत.
मात्र ही नाण्याची एक बाजू आहे. १९९६ पासून असा कायदा आहे कीं कोणीहि अ-नागरिक, मग तो कायदेशीर कायम रहिवासी (legitimate green card holder) कां असेना, एखाद्या क्षुद्र गुन्ह्यासाठी जरी पूर्वी कधी पकडला गेलेला असला तरी त्याला अमेरिकेत प्रवेश द्यावयाचा नाही! या कायद्याचे काही परिणाम अनर्थकारक आहेत.
Marco Marino Fernandez हा फक्त ५ महिन्यांचा असताना कायदेशीरपणे आपल्या पालकांबरोबर चिलीहून अमेरिकेत आला. इतर अनेक कायदेशीर रहिवाशांप्रमाणे त्यानेहि अमेरिकन नागरिकत्व मात्र घेतले नव्हते. ३५ वर्षांचा होईपर्यंत त्याने अमेरिकेत वास्तव्य केले, येथेच तो शिकला, साहजिकच इंग्रजी उत्तम जाणतो, चिली देशाशी त्याचा काहीहि संबंध उरलेला नाही, काही दूरचे नातेवाईक सोडून तो तेथे इतर कोणालाहि ओळखत नाही. २००६ साली परदेशातून सुट्टी संपवून परत अमेरिकेत आला तेव्हा त्याने आपले green card पुढे केले. रेकॉर्ड तपासता त्याने पूर्वी काही किरकोळ गुन्हे केलेले दिसले. त्याला प्रवेश नाकारून दीर्घकाळ अडकवून ठेवले आणि न्यायिक चौकशीअखेर चिलीला पाठवून दिले! तेथे त्याने काय करावे? पुढे अमेरिकेत त्याची आई वारली तर तिच्या फ्युनरलसाठीहि त्याला अमेरिकेत येऊ दिले नाही! हा कायदा योग्य कीं अयोग्य? नक्की सांगणे अवघड आहे.
अशा लाखोंनी घटना झाल्या आहेत २००१ ते २०१० दरम्यान अशा १० लाखाहून जास्त लोकाना अमेरिकेबाहेर जावे लागले आहे. १९९६ पूर्वी अशा केसेसमध्ये जज्जाना काही निर्णयस्वातंत्र्य होते त्यामुळे गुन्हा कितपत गंभीर होता हे विचारात घेऊन, योग्य वाटल्यास, सवलत देता येत असे. आता तसे नाही. परिणामी अनेक देशांमध्ये असे अमेरिकेतून घालवून दिलेले लोक आढळतात. त्यांची अवस्था, मायदेशाला मुकलेला आणि अमेरिकेने नाकारलेला अशी. ना घरका ना घाटका!

Saturday, September 1, 2012

कबुलीजबाबातून सत्य.

गिल्बर्ट व्हेगा हा पीटर रोलॉक नावाच्या गुंडाच्या टोळीतील सराइत गुंड. २००३ सालीं एका प्रकरणात पकडला गेल्यावर शिक्षा कमी व्हावी म्हणून त्याने पोलिसांशी सहकार्य केले. त्याने अनेक गुन्ह्यांच्या कबुल्या दिल्या त्यात एका बर्याच जुन्या घटनेचा उल्लेख केला. त्याच्या टोळीचा त्यात काही संबंध नव्हता. तो आणि दुसरा एकजण यानी एका खासगी टॅक्सीच्या ड्रायव्हरला लुबाडले, मारहाण केली होती व गोळी घातली होती.
ह्या माहितीच्या आधारे तपास करता असे आढळून आले कीं प्रत्यक्षात, न्यूयॉर्कच्या ब्रोंक्स भागातील ५ इतर भलत्याच माणसाना त्या खुनाच्या गुन्ह्यासाठी दीर्घ तुरुंगवासाची शिक्षा झाली होती!
१९९७ साली पीटर रोलॉकला पकडण्यात यश आल्यानंतर त्याला अनेक गंभीर गुन्ह्यांच्या आरोपासाठी तुरुंगात पाठवले गेले. त्याचा एक साथीदार रॉड्रिग्ज याने पकडले गेल्यावर पोलिसांशी सहकार्य केले व टोळीच्या अनेक गुन्ह्यांची कबुली दिली होती. (व्हेगा त्यावेळी पकडला गेला नव्हता)
खरे तर शिक्षेतून सूट मिळण्यासाठी पोलिसाना सहकार्य करायचे तर एकूणएक सर्वच गुन्ह्यांची कबुली द्यायची असते. त्या सर्व गुन्ह्यांसाठी शिक्षा सुनावताना, पोलिसांच्या रदबदलीमुळे, न्यायाधीश थोडीफार सूट देतात. वर उल्लेखिलेल्या ड्रायव्हरच्या खुनामध्ये गिल्बर्ट व्हेगाबरोबर रॉड्रिग्जचाही सहभाग होता. मात्र त्या गुन्ह्याची रॉड्रिग्जने कबुली दिलेली नव्हती! त्या सर्व खटल्यात पोलिस अधिकारी जॉन ओ-मॅले याचा मुख्य भाग होता.
ड्रायव्हरच्या खुनाच्या गुन्हयासाठी ५ भलत्याच लोकाना मोठी शिक्षा झाली होती. त्यातल्या एरिक ग्लिसॉन नावाच्या एका कैद्याने सिंगसिंग तुरुंगातून आपण निरपराध असल्याचा दावा करणारे एक पत्र मे २००३ मध्ये सरकारकडे पाठवले ते योगायोगाने जॉन ओ-मॅले कडेच आले. गिल्बर्ट व्हेगाने दिलेल्या कबुलिजबाबाचीहि माहिती त्याला मिळाली. मात्र व्हेगाला ड्रायव्हरचे नाव माहीत नव्हते व त्याला गोळी घातली खरी, पण तो मेला काय, हेहि माहीत नव्हते! त्याने रॉड्रिग्जचे नाव घेतले नव्हते. त्यामुळे त्याच्या कबुलिजबाबाचा संबंध जोडणे सरळ-सुलभ नव्हते. जॉन ओ-मॅले याने रॉड्रिग्जची भेट घेतली. त्याने अखेर कबूल केले कीं त्याने आणि गिल्बर्ट व्हेगाने मिळूनच त्या ड्रायव्हरला मारहाण केली व गोळी घातली होती!. ‘तूं पूर्वीच्या कबुलिजबाबात या गुन्ह्याचा का उल्लेख केला नाहीस?’ असे विचारल्यावर त्याने म्हटले कीं हा गुन्हा कधी उघडकीस येईल असे मला वाटले नव्हते. आपण आणि गिल्बर्ट व्हेगा सोडून इतर कुणाला ते माहीत नव्हते. त्या दोघानी आपसात शपथ घेतली होती कीं याची कधी वाच्यता करावयाची नाही कारण टोळीप्रमुख पीटर रोलॉकला कळले तर अनावश्यक गुन्हे करून पोलिसांचे आपल्या टोळीकडे लक्ष वेधून घेतल्यामुळे त्याच्या रागाला तोंड द्यावे लागेल!
रॉड्रिग्ज आणि व्हेगा यांचा गुन्हा एकच असला तरी त्यानी कोणाला मारले याचे सूत्र जॉन ओ-मॅलेला गवसत नव्हते पण मे महिन्यातील ग्लीसनचे पत्रहि त्याच्याचकडे आल्यामुळे उलगडा झाला. आता पुढील सोपस्कार चालू राहून त्या पांच जणाना त्यानी न केलेल्या गुन्ह्यांबद्दल झालेल्या शिक्षेतून सुटका होण्याची शक्यता आहे. (मुळात त्याना शिक्षा कशी झाली हे एक वेगळेच कोडे आहे!)
अमेरिकेतील पोलिसतपास, गुन्हेगारांचे खरेखोटे कबुलीजबाब, न केलेल्या अपराधांबद्दल मोठाल्या शिक्षा, यातील न्याय-न्याय, या प्रकरणांचे विश्व हे असे आहे! भारतापेक्षा हे चित्र बरे कीं वाईट हे वाचकानीच ठरवावे!

Monday, August 27, 2012

हाफवे-हाउस आणि रेल्वे-प्रवास

हाफवे-हाउस
अमेरिकेत हा एक तुरुंगाचाच प्रकार आहे. अमेरिकन तुरुंगांत फार गर्दी झाली आहे. शिक्षा झालेले वा तपासणी/खटला चालू असलेल्यांनी prizons and jails भरून वाहत आहेत. त्यामुळे किरकोळ गुन्हा केलेले / आरोप असलेले व सराईत गुन्हेगार / दीर्घकाळाच्या शिक्षा झालेले हे सर्व एकत्रच संभाळावे लागतात व परिणामी किरकोळ गुन्हेगार हळूहळू सराईत बनतात!
शिक्षा संपत आलेल्या गुन्हेगारांना संभाळण्यासाठी Halfway House हा प्रकार वापरला जातो. हे सरकार चालवत नाही तर खासगी कंपन्या चालवतात. प्रत्येक गुन्हेगारागणिक सरकार त्याना पैसे देते. अर्थात हा खर्च, गुन्हेगाराला सरकारने स्वतः संभाळण्यापेक्षा कमी असतो! या ठिकाणी सुरक्षा फारशी कडक नसते. गुन्हेगाराला शिक्षणासाठी वा व्यवसायासाठी बाहेर जाण्याची मुभा असते. गुन्हेगार पळून गेला तर त्या कंपनीने पोलिसाना कळवले कीं त्यांचे काम संपले, पकडण्याची जबाबदारी पोलिसांची!
मात्र तपासणी-सुनावणी चालू असलेल्या आरोपीना तेथे पाठवता कायद्याप्रमाणे येत नाही. नेवार्कमध्ये १२०० व्यक्तींची सोय असलेल्या अशा Delaney Hall नावाच्या ठिकाणी असे आरोपीहि पाठवले गेल्याचे आढळले आणि त्याबाबत एक खटला चालू आहे. हे Halfway House जी कंपनी चालवते तिच्यावर ख्रिस ख्रिस्ती या गव्हर्नरचा वरदहस्त आहे म्हणे! ही कंपनी अशी अनेक Halfway Houses चालवण्याचा धंदा करते!
भारतात अशी कंपनी कधीतरी निघेलच!
अमेरिकेत रेल्वे प्रवास.














अमेरिकेत सर्वत्र प्रवास हा बहुतांशी स्वतःच्या गाडीने किंवा जास्त अंतर असेल तर विमानाने केला जातो. क्वचित बसचा वापर होतो. पण रेल्वेचा वापर फार तुरळक.
मात्र गेल्या काही वर्षांपासून काही विशिष्ट ठिकाणी रेल्वे पुन्हा पाय रोवू लागली आहे असे वाचले. विमान प्रवासास जरी वेळ थोडा लागत असला तरी फार वाढलेलीं भाडीं, सुरक्षा-व्यवस्थेच्या अनेक कटकटी, आणि अनेकदां अनेक कारणानी विमान प्रवासात होणारा खोळंबा यामुळे रेल्वेने जाणे बरे असे काहीना वाटते. रेल्वेची तिकिटे OnLine मिळू लागली आहेत, रेल्वेचा वेग वाढला आहे आणि रेल्वे प्रवासात कॉम्प्यूटरचा व फोनचा वापर सुलभ झाला आहे त्यामुळे प्रवासाचा वेळ सत्कारणी लावता येतो यामुळे रेल्वेकडे लोक वळत आहेत.
न्यूयॉर्क-वॉशिंग्टन, आणि न्यूयॉर्क-बोस्टन या दोन मार्गांवर Amtrak ची सर्विस जलद आहे. एके काळी विमान कंपन्यांच्या शटल-सर्विसेसची मक्तेदारी असलेल्या या मार्गांवर आता ७५% व ५४% प्रवाशांची पसंती Amtrakला मिळत आहे! रेल्वे स्थानकाला पोचणे वा प्रवास संपल्यावर इच्छित ठिकाणी जाणे विमानतळावर जा-ये करण्यापेक्षा जवळ व सुलभ होते हेहि एक कारण असेल.



मात्र Amtrakचे डबे, इंजिने, रूळ वगैरे सर्व जुनीं झालीं आहेत. वेग वाढवण्यासाठी बराच भांडवली खर्च करावा लागणार आहे. त्यावर Amtrakची गाडी अडते आहे! रिपब्लिकन पक्षाचे सरकार आले तर Amtrakचे काही खरे नाही!

Monday, August 20, 2012

अमेरिकेतील बेकायदेशीर रहिवासी आणि अमेरिकेतील दुष्काळ

अमेरिकेतील बेकायदेशीर रहिवासी

इच्छुकांची गर्दी (न्यूयॉर्क टाइम्समधील फोटो)
अमेरिकेत मोठ्या प्रमाणावर (लाखोंनी) परदेशी (मुख्यत्वे मेक्सिकन) घुसखोर रहिवासी आहेत. त्यातील अनेक व्यक्ति अगदी लहान वयात, आपल्या आईवडिलांबरोबर, अमेरिकेत पोचलेले होते. अनेक वर्षे तीं मुले अमेरिकेत राहिलीं, शालेय शिक्षण घेतले, कित्येक जण नोकर्‍या-व्यवसायहि करत असतात. मात्र तरीहि ते बेकायदा रहिवासीच ठरतात व त्यांचे काय करायचे हा एक वादाचा मुद्दा येथे आहे.
११ वर्षांपूर्वी एक कायदा करण्याचा प्रयत्न झाला ज्यामुळे अशा व्यक्तीना अमेरिकन नागरिकत्व मिळू शकेल. तो कायदा पास होऊ शकला नाही. प्रेसिडेंट ओबामाने आपल्या ‘प्रेसिडेंट’ पदाच्या अधिकारात हल्लीच असा हुकूम काढला आहे कीं अशा व्यक्तीनी सर्व कागदपत्रांसह अर्ज केल्यास व त्या व्यक्तींच्या विरोधी काही गुन्हेगारीचे रेकॉर्ड नसल्यास त्याना दोन वर्षे पर्यंत ‘रहिवासी’पणाचा कायदेशीर हक्क दिला जाईल व त्याना तोपर्यंत उजळ माथ्याने शिक्षण नोकरी वा व्यवसाय करतां येईल. रिपब्लिकन पक्षाचा अर्थातच याला कडवा विरोध आहे. ओबामा निवडून न आल्यास हा कायदा केराच्या टोपलीत जाण्याची जवळपास खात्री आहे! त्यामुळे या नियमाचा फायदा घेण्यास कोणी पुढे येईल काय अशी शंकाच होती. कारण अर्ज करणे म्हणजे आपण ‘घुसखोर’ असल्याचे स्वतःच जाहीर करणे ठरणार! ओबामाने मेक्सिकनांच्या मतांवर डोळा ठेवून हे केले आहे अशी टीका झालीच.
नवलाची गोष्ट म्हणजे, अर्ज करण्याचा दिवस उजाडल्याबरोबर अनेक शहरांतून हजारोंच्या संख्येने अशा ‘घुसखोर’ व्यक्तीनी अर्ज भरण्यासाठी रांगा लावल्या आहेत. त्याना मदत करण्यासाठी अनेक व्यक्ति व संस्थानी टेबल-खुर्च्या मांडल्या आहेत. अर्ज करणार्‍या इच्छुकांच्या मुलाखती वर्तमानपत्रे छापताहेत!
दोन वर्षांनंतर, यांतील ज्या हजारोंना, नियमानुसार, तात्पुरती माफी मिळालेली असेल त्यांचे काय होईल? ओबामा प्रेसिडेंट राहिल्यास त्याना देशाबाहेर हाकलले जाईल काय? रिपब्लिकन अध्यक्ष निवडून आला तर त्याला तरी तसे करता येईल का? सर्व अनिश्चित आहे.
अमेरिकेतील दुष्काळ
अमेरिकेत यंदा बर्‍याच भागात पाऊस खूप कमी पडला आहे त्यामुळे पिकांवर अनिष्ट परिणाम झाला असल्याच्या बातम्या वाचावयास मिळतात. ज्या राज्यांमध्ये मका (Corn) हे महत्वाचे पीक आहे त्या राज्यांत जेव्हां कणसें धरण्यासाठी पाऊस आवश्यक होता तेव्हांच नेमकी पावसाने दडी मारल्याने मक्याच्या पिकावर फार परिणाम झाला आहे. गेली काही वर्षे मका पिकवणारांना फार चांगलीं गेलीं. त्याचे कारण जरा वेगळेच आहे. सरकारी कायद्यामुळे पेट्रोल उत्पादने विकणारांवर बंधन घातलेले आहे कीं पेट्रोलमध्ये ठराविक प्रमाणात एथेनॉल मिसळलेच पाहिजे. हे एथेनॉल येथे मक्यापासूनच बनते त्यामुळे मक्याला मागणी फार वाढली व मका पिकवणारांची चांदी झाली. आता मक्याचे पीक बुडाल्यामुळे ते हवालदिल झाले आहेत.
मात्र आजची बातमी वेगळीच आहे. दुष्काळी भागात (Navajo Reservation) चार्‍याची व पाण्याची एवढी टंचायी निर्माण झाली आहे कीं तेथे घोडे बाळ्गणारांना व त्यांची निपज करणारांना त्याना संभाळतां येत नाहींसे झाले आहे. त्यामुळे घोड्यांना मोकळे सोडून देणे भाग पडत आहे व असे शेकडो-हजारो घोडे मरत आहेत! त्याशिवाय काही विशिष्ट भागात नैसर्गिकपणे मुक्त जन्मणारे व वाढणारे घोडे चार्‍या-पाणासाठी घोडे बाळगणार्‍या-वाढवणार्‍या लोकांच्या तबेल्यांमध्ये घुसूं पाहतात!
समाजकार्य करणार्या काही व्यक्ति वा संस्था घोड्यांवरच्या संकटात त्याना मदत करण्यासाठी सरसावल्या आहेत पण पैसे खर्चूनहि त्यांना चाराच मिळत नाहीं!
बातमी खूप खुलासेवार होती. सर्व हकिगत लिहितां येत नाहीं पण वाचून मन विषण्ण झाले. अमेरिकेतहि भारतासारखेच?

Wednesday, August 15, 2012

मेक्सिकालि आणि सायमन बोलिव्हार

मेक्सिकालि
मेक्सिको देशातील हे एक लहानसे शहर कॅलिफोर्निया-मेक्सिकोच्या सरहद्दीपलिकडे आहे. अशा शहरांना भेट देणारे अमेरिकन बहुतेकजण काही ‘मौज’ करण्यासाठी जात असतात. मेक्सिकालिची गोष्ट थोडी वेगळी आहे. येथे येणारे लोक काही वैद्यकीय सेवा मिळवण्यासाठी येतात! गेल्या काही वर्षात अशा लोकांची संख्या हजारोंनी वाढते आहे. अमेरिकेत अशा सेवा ज्याना परवडत नाहीत ते येथे येतात आणि दंतवैद्य सेवा, डोळ्याची ऑपरेशने, गॅस्ट्रिक-बायपास वगैरे कमी खर्चात करून घेतात! (यातील काही सेवा इन्शुरन्समध्ये मिळत नसल्यामुळे स्वखर्चाने घेतल्या तर अमेरिकेत अतिशय महाग पडतात) कॅलिफोर्नियातील मेक्सिकनच नव्हे तर अमेरिकेच्या दूरच्या भागातील ्मेक्सिकन व इतर नागरिकहि येतात!
मेक्सिकली शहराला गेल्या वर्षी १,५०,००० अमेरिकनानी भेट दिली व वैद्यकीय सेवा, राहण्या-खाण्याचा खर्च वगैरे मिळून ८० लाख डॉलर शहरात ओतले! शहरात अनेक कन्सल्टंट व हॉस्पिटले आहेत. पेशंट लोकांसाठी अनेक हॉटेल-मॉटेल्स आहेत. गाड्या घेऊन सरहद्द ओलांडणार्‍या अमेरिकनांच्या सोयीसाठी सरहद्दीवर त्यांचे पेपर्स तपासण्यासाठी खास फास्ट-लेन केल्या आहेत! आधीपासून मेक्सिकालीतील डॉक्टर-हॉस्पिटलशी संपर्क करून त्यांचे ऑपरेशन ठरल्याचे पत्र घेतले असेल तर अतिशय लवकर सरहद्दीवर प्रवेश मिळतो! अशा अनेक प्रकारानी सेवा पुरवून मेक्सिको अमेरिकनांकडून पैसे मिळवीत आहेच पण पूर्वी गरीब मेक्सिकन बेकायदा अमेरिकेत प्रवेश करून वैद्यकीय सेवा सर्रास मिळवीत त्याची ही परतफेडच म्हटली पाहिजे.
भारत अमेरिकेपासून फार दूर आहे नाहीतर भारतालाही हा मार्ग उपलब्ध झाला असता!

सायमन बोलिव्हार.
व्हेनेझुएला या राष्ट्राचा सायमन बोलिव्हार हा स्वातंत्र्यसेनानी. भारतात गांधी-नेहेरूना जो मान दिला जातो तसाच मान त्याला व्हेनेझुएलात आहे. प्रत्येक शहराच्या मुख्य चौकाचे नाव बोलिव्हार असते.देशाच्या नाण्याचे नाव बोलिव्हार, मुख्य रस्त्यांना त्याचेच नाव. प्रमुख विमानतळाला त्याचेच नाव, युनिव्हर्सिटीलाहि आणि देशातील एका प्रमुख प्रांताला आणि सर्वात उंच पर्वतालाहि! सध्याचा व्हेनेझुएलाचा डिक्टेटर ह्युगो चाव्हेझहि त्यालाच मानतो!
भारतीयाना अर्थात याचे नवल वाटण्याचे कारण नाही! मात्र आम्ही आता गांधी नेहेरूना सोडून इंदिरा-राजीव गांधींपर्यंत पोचलो आहोत! पुढे राहुल आहेच.

Thursday, July 12, 2012

अमेरिकेतील वेठबिगार आणि अजब न्याय

अमेरिकेतील वेठबिगार
भारतातून आखाती देशात पोटासाठी जाणार्‍या भारतीय मजुरांना सोसाव्या लागणार्‍या जुलमाच्या कथा आपण वाचलेल्या आहेत. अमेरिकेत तसा काही प्रकार असू शकेल काय अशी शंकाहि आपणास येणार नाही. २९ जूनची बातमी आहे कीं वॉल-मार्ट या कंपनीने त्यांच्या एका मासळी पुरवठादार कंपनीवर बंदी घातली आहे. कारण काय तर लुइझियानामधील या कंपनीत काम करणार्‍या मजुरांना बेकायदा राबवून घेतले जाते असे आढळून आले. इतरहि अनेक ठिकाणी हाच प्रकार आढळला. हे मजूर अर्थातच पोटासाठी परदेशातून आलेले होते. मात्र ते बेकायदा नव्हे तर तात्कालिक अकुशल कामासाठी विशिष्ट प्रकारचा व्हिसा मिळवून कायदेशीरपणेच अमेरिकेत आलेले होते. तशी अकुशल कामे करण्यासाठी अमेरिकेत पुरेसे मनुष्यबळ मिळत नसल्यामुळे असा व्हिसा दिला जातो. अर्थात अशा कामाना मजुरी कमी मिळते हे उघडच आहे. पण तीहि अमेरिकेच्याच नियमांपेक्षाहि कमी आणि कामाचे तास जुलमी, सोयी नाहीत, असाच सर्व प्रकार उघडकीस आला. या प्रकाराला वॉल-मार्टहि अप्रत्यक्षपणे जबाबदार आहे कारण पुरवठादाराना खरेदीचे दर अतिशय पाडून देण्याबद्दल त्यांची ख्याति आहे. त्यांची सर्व प्रकारच्या मालाची खरेदी फारच मोठ्या प्रमाणावर असते त्यामुळे त्यांच्या पुरवठादार कंपन्या तांच्यावर लादलेले किमान दर पत्करतात आणि मग खर्च आटोक्यात ठेवण्यासाठी आपल्या मजुरांची पिळवणूक करतात. सरकारचे कामगार-खाते देखील अशा प्रकारांकडे फारसे गांभीर्याने पहात नाही कारण शेवटी ते पडले बिचारे परदेशीय मजूर! कोठेहि जा, पळसाला पाने तीनच!

अजब न्याय.
आपले काम उत्तम केल्यामुळे कोणाला नोकरीला मुकावे लागेल काय? असेहि होऊ शकते असा अनुभव मायामी येथील एका लाइफ-गार्डला आला!
Hallandale Beach येथे लाइफ गार्ड म्हणून काम करणार्‍या तोमास लोपेझला असा अनुभव नुकताच आला. एका बुडत असलेल्या पोहणार्‍याला वाचवण्यासाठी तो किनार्‍यावरून पाव मैल धावत गेला. किनार्‍याचा तो भाग त्याच्या कार्यक्षेत्राच्या पलीकडे होता. तेथे जाण्यापूर्वी त्याने कंपनीच्या नियमाप्रमाणे आपला सुपरवायझर येण्याची वाट पाहत थांबणे आवश्यक होते. तसा तो थांबत बसला नाही! हा त्याचा गुन्हा! बीचच्या त्या विशिष्ट भागासाठी सुरक्षिततेचे कॉण्ट्रॅक्ट एका कंपनीला दिलेले होते व लोपेझ त्या कंपनीचा नोकर होता. आपला भाग सोडून तो गेल्यामुळे त्या कंपनीच्या कार्यक्षेत्रात जर दुसरा कोणी बुडू लागला असता तर? त्याला मदत मिळाली नसती आणि कंपनीला जबाबदार धरले गेले असते!
परिणामी लोपेझला नोकरीवरून काढून टाकले गेले! मात्र या प्रकाराबाबत कंपनीवर टीकेचा भडिमार झाला. बुडणाराला वाचवणे हे लोपेझचे काम, ते करण्याबद्दल त्याला शिक्षा होणे कोणालाच मान्य होणे शक्य नव्हते. लोपेझच्या सहकार्‍यानी त्याला नोकरीवरून काढल्यावर पटापट राजिनामे दिले! ‘तुम्ही लोपेझप्रमाणेच वागाल काय?’ असे विचारता त्यानी होकार दिला. मग कंपनीने त्यानाहि बडतर्फ केले. सर्व बाजूनी टीकेचा भडिमार झाल्याने नाइलाजाने कंपनीने लोपेझला व त्याच्या सहकार्‍याना पुन्हा नोकरीवर घेण्याचे ठरवले. त्याचे मुख्य कारण म्हणजे लोपेझ आपल्या विभागापासून दूर गेला त्यावेळी कंपनीच्या किनारा विभागात कोणी बुडण्याची भीति निर्माण झाली नव्हती! तेव्हा कंपनीचे काही नुकसान झाले नव्हते. मात्र या सगळ्या प्रकरणामुले लोपेझला येवढा वीट आला कीं त्याने पुन्हा नोकरीवर येण्याचे नाकारले आहे!

Tuesday, June 19, 2012

दोन कुत्र्यांच्या कथा.

रानटी कुत्रा
ऑस्ट्रेलियातील एका दुर्दैवी स्त्रीची ही कहाणी आहे. उलुरु नावाच्या मध्य ऑस्ट्रेलियाच्या वाळवंटी भागातील गावामध्ये १७ ऑगस्ट १९८० रोजीं ऍझेरिया चेंबरलेन नावाची एक बालिका कुटुंबाच्या तंबूतून एका जंगली कुत्र्याने ओढून नेली. आईबाप शेकोटीभोवती बसले होते त्याना पत्ता लागण्यापूर्वी ही घटना घडली. दुर्दैवाची गोष्ट अशी कीं मुलीचा पत्ता लागला नाहीच उलट मुलीला मारल्याचा आरोप तिच्या आईवरच ठेवला गेला! सर्व न्यायाचे सोपस्कार पुरे होऊन आरोप सिद्ध झाल्याचे ठरून तिला तुरुंगात जावे लागले. पार्क रेंजरनी व स्थानिक माग काढणारानी मुलीला ओढून नेल्याच्या खाणाखुणा दिसत असल्याचे म्हटले पण तिकडे दुर्लक्ष केले गेले. गाडीच्या पुढील भागात रक्ताचे डाग आढळले होते. (पुढे ते केमिकल स्प्रे चे होते असे आढळून आले!) आई लिंडी चेंबरलेन हिला शिक्षा होऊन तिने तीन वर्षे तुरुंगात काढली. तिथेच तिच्या मुलाचा जन्महि झाला.
मात्र अनेकाना अन्याय जाणवत होता. अपिले झाली. एक चौकशी कमिशन नेमले गेले होते त्याने पुराव्यात फार गोंधळ झाल्याचा निष्कर्ष काढला. तीन वर्षांनंतर आईला निर्दोष सोडण्यात आले. या कथेवर एक सिनेमा निघाला व त्यानेहि जनमत ढवळून निघाले.
आता इतक्या वर्षांनंतर व अनेक तपासण्यांनंतर कॉरोनरने बालिकेच्या मृत्यूचा बदललेला दाखला दिला आहे व त्यात मृत्यूचे कारण जंगली कुत्र्याचा हल्ला असे दाखवले आहे. पालकांवरचा डाग अखेर पुसला गेला आहे.
ही दुसरी कथाही एका कुत्र्याची आहे.
Elephant Butte या गावात Blue या नावाचा एक कुत्रा गेली अकरा वर्षे आहे. हा कोणाच्याच मालकीचा नाही म्हणून सर्वांचाच आहे! Australian Cattle Dog जातीचा हा कुत्रा आहे. आता तो म्हातारा झालेला आहे, त्याला चालवत नाही. पूर्वी तो कोठेहि गाड्यांमधूनच पळत रस्ता ओलांडत असे. गावात सर्वांच्या तो ओळखीचा व आवडता असल्यामुळे आता लोक त्याला रस्ता ओलांडू देण्यासाठी गाड्या थांबवतात. काहीना हे आवडत नाही!
गावातल्या Butte General Stores and Marine या दुकानात आता तो पडून असतो. मात्र त्याच्यासाठी अनेक जण देणग्या देतात त्या त्याच्या नावाने असलेल्या बॅंक खात्यात जमा होतात! $ 1,800 जमा आहेत! त्याच्या नावाने फेसबुक पान आहे! गावात लोकवस्ती १४३१ आहे तर फेसबुक पानाला २९०० लोक फॉलो करतात!
कोणीतरी तक्रार केली कीं आमच्या कुत्र्यांना बांधून ठेवावे लागते तसेच ब्ल्यूलाहि बांधून ठेवले पाहिजे. स्टोअरचा मालक ओवेन्स याला ताकीद मिळाली कीं ब्ल्यू ला बांधून ठेवा. खरा तो काही ब्ल्यू चा मालक नाही. ब्ल्यू ला बांधण्याची काही गरज नाही असे अनेक नागरिकाना वाटते. ब्ल्यू ला नियमातून सूट द्यावी काय याचा विचार करण्यासाठी अखेर एक सभा भरली. अनेक नागरिक ब्ल्यू च्या बाजूचे होते. मात्र कायदा मोडू नये म्हणून अखेर मेयरने निर्णय दिला कीं ब्ल्यू ला मोकळे ठेवायचे तर स्टोअर मालकाने स्टोअरभोवती विजेचे कुंपण घालावे.
दुसरे दिवशी नाइलाजाने ब्ल्यू ला leash लावली गेली!

Monday, June 11, 2012

१) ग्लास ब्लोइंग व २) जपानमधील जुना आतंक

ग्लास- ब्लोइंग
ही एक अद्भुत कला आहे पण ती आपणा सर्वसामान्यांच्या फारशी परिचयाची नसते. आजच्या पेपरमध्ये फोर्ड नावाच्या एका अशा कलाकाराची माहिती वाचली. दिवसा तो काचेची शास्त्रीय उपकरणे – उच्च दर्जाचीं व गुंतागुंतीच्या रचनेचीं – बनवणार्‍या कारखान्यात ग्लास-ब्लोइंगचे काम करतो व रात्री स्वतःच्या गॅरेजमध्ये आपल्या कलेचा वापर करून सुंदरसुंदर बस्तू बनवतो. त्याना कलात्मक मूल्य असतेच पण उत्तम किंमतही मिळते. त्याच्या कारखान्यातील कामाचे व कलेचे नमुने पहा.





औम शिनरिक्यो

१९९५ सालची जपानच्या टोकियो शहरातील एक भीषण बातमी अजून अनेकांच्या स्मरणात असेल. वर नाव दिलेल्या एका विचित्र व अघोर पंथाच्या काही लोकानी टोकियोच्या सबवे मध्ये मृत्युवायु सोडून हाहाःकार माजवला होता. १२ प्रवासी व एक स्टेशन कामगार त्यात मेले आणि इतर हजारोना यातना सोसाव्या लागल्या. त्या पंथाचे काही पुढारी व मुख्य गुरु ‘शोको आसाहारा’ तेव्हाच पकडले गेले पण काही आरोपी सापडले नव्हतेच. त्यातील एक स्त्री –नाव ‘किकुचि’ - टोकियोच्या परिसरात गरीब वस्तीत नाव बदलून एका सुतारकाम करणाराबरोबर 'तशीच'रहात होती व कोणाच्याही नजरेत येऊ नये अशा प्रकारे ‘कोणाच्या अध्यात ना मध्यात’ असे दिवस काढत होती. ओळखण्याचा धोका टाळण्यासाठी त्यानी लग्नहि केले नव्हते! अचानक कोणीतरी तिला जुन्या काळातील पोलिसांच्या फोटोवरून अखेर ओळखलेच व ती पकडली गेली.





जुन्या व नव्या फोटोंमध्ये साम्य आहे पण ओळख पटणे सोपे नाही. ओळखणाराला पोलिसांकडून १,२५००० डॉलर बक्षीस मिळाले. आता तिच्याकडून मिळवलेल्या माहितीवरून एक अखेरचा फरारी आरोपीहि – नाव ‘टाकाहाशि’ - पकडता येईल अशी पोलिसाना आशा आहे. जपानमधील जनतेने ते सर्व प्रकरण विसरून जाण्याचे ठरवले होते पण पुन्हा एकदा त्या भीषण स्मृति जाग्या झाल्या आहेत.

Wednesday, May 30, 2012

भाषांतरकार आणि डायव्होर्स हॉटेल्स.

भाषांतरकार
अमेरिकन कोर्टांमध्ये इंग्लिश न येणारांसाठी भाषांतरकार मिळण्याची सोय कायद्याने केली आहे. १९७८ च्या या कायद्याप्रमाणे या सोयीसाठी खर्च मात्र केस हरणार्‍या पक्षकाराला सोसावा लागतो. कोर्टात प्रत्यक्ष उपस्थित राहून भाषांतर करणारा वापरला तर खर्चाची अट स्पष्ट आहे. मात्र कागदपत्रांचे भाषांतर करावे लागले व ते करून घेतले तर त्यासाठी झालेल्या खर्चाचे काय? कायद्यामध्ये Interpreter असा शब्दप्रयोग आहे. Interpreter चा अर्थ कसा लावायचा? कागदपत्रांचे भाषांतर करून देणारास Interpreter म्हणायचे कीं नाही? असा मुद्दा हल्ली एका केस मध्ये उपस्थित झाला! एका जपानी बेसबॉल प्लेयरचा पाय एका रिझॉर्ट्मध्ये एका डेकवरून चालताना फळी मोडून अडकला व इजा झाली. त्या जपानी खेळाडूने रिझॉर्ट मालकावर केस केली. ती केस तो हरला हे एक, मात्र तो हरल्यामुळे रिझॉर्टमालकाला काही जपानी कागदपत्रांचे भाषांतर करून घ्यावे लागले होते त्याचा खर्चहि त्या खेळाडूला सोसावा लागला. प्रश्न उभा राहिला कीं Translator ला Interpreter म्हणावयाचे काय? केस वर सरकत सुप्रीम कोर्टापर्यंत गेली!
सुप्रीम कोर्टाने ६ विरुद्ध ३ मताने निकाल दिला की ‘नाही’! एका प्रसिद्ध भाषांतरकाराचे उदाहरण देऊन त्यानी म्हटले कीं त्याने इलियड, ऑडिसी वगैरेची इंग्लिशमध्ये उत्तम भाषांतरे केली पण म्हणून त्याला इलियड-ऑडिसीचा Interpreter म्हणावयाचे काय?
शब्दशः विचार केला तर हे बरोबर वाटते पण कायद्याचा उद्देश लक्षात घेतला तर संवादाचे भाषांतर आणि लिखित मजकुराचे भाषांतर दोन्हीमध्ये फरक करण्याचे काही कारण नाही. उद्देश उघडच भाषा न कळणाराला अडचण येऊ नये व त्यापोटी अन्याय होऊ नये हा असल्याने कायद्यात शब्द जरी Interpreter असा वापरला असला तरी त्याचा Translator असा अर्थ करणेच उचित. तेव्हा ३ जज्जानी लावलेला अर्थ जास्त योग्य! कायदा गाढव असतोच पण जज्जहि असतात असे म्हणावेसे वाटते.

डायव्होर्स हॉटेल



कशी काय वाटते कल्पना? अनेक प्रकारची हॉटेल्स असतात, अगदी अल्प दराच्या मॉटेल्स पासून प्रचंड दराच्या, हजारो खोल्यांच्या लास व्हेगास मधील हॉटेल्स पर्यंत अनेक प्रकार. पण डायव्होर्स साठी खास हॉटेल्स? होय आता तशी पण खास हॉटेल्स निघत आहेत. हॉलंड मध्ये हा प्रकार हल्लीच सुरू झाला आहे. म्हणजे कल्पना अशी, तुमचे घटस्फोट घेण्याचे नक्की झाले आहे आणि फारसे वादविवाद आणि भांडणे नाहीत ना?, मग एका वीक एंडसाठी दोघे आमच्या हॉटेलात मुक्कामाला या. शनिवार, रविवार तुम्ही दोघे, तुमचे वकील (हवे असल्यास) आणि मध्यस्थ (तो आम्ही देऊं हवा तर), असे एकत्र बसा, चर्चा करा आणि कागदपत्रे पुरी करून, रविवारी संध्याकाळी विभक्त होऊन हसत खेळत बाहेर पडा. आमचा स्टाफ तुम्हाला सर्व सुखसोयी पुरवील आणि त्रास होऊ देणार नाही. सर्व कामासाठी आमची एकूण फी अमुक-अमुक, तेवढी द्या म्हणजे काम झाले!
अर्थात हॉटेलमधल्या सर्वच खोल्या या कामासाठी नसतात. पण लोक हॉटेलात खोल्या घेऊन लग्ने लावतात, समारंभ करतात, मीटिंग्ज घेतात तसेच घटस्फोट हे आणखी एक काम येथे होते!
हॉलंड्मध्ये प्रथम सुरू झालेल्या अशा ठिकाणी अद्याप १७ असे यशस्वी घटस्फोट झाले आणि आता तशा तर्‍हेची सोय अमेरिकेतील हॉटेल्समध्येहि उपलब्ध करून देण्याचा उपक्रम सुरू आहे.
मात्र अमेरिकेतील घटस्फोटाच्या केसेस लढवणार्‍या वकिलाना हा प्रकार हास्यास्पद वाटतो! कारण उघड आहे.त्याना केसेस लढवण्यात खरे स्वारस्य! जोडप्याकडे पैसा रग्गड असेल तर मग पहायलाच नको, दोन्हीकडील वकिलांची चांदीच! त्यामुळे त्यानी ही कल्पना उडवून लावली आहे!

Sunday, May 13, 2012

भाड्याची गाडी आणि घरावर सोलर पॅनेल्स

भाड्याची गाडी
गाडी (कार) विकत घ्यायची नसेल तर तात्पुरती भाड्याने घेणे हा पर्याय अनेक व्यक्ति वा संस्था वापरतात. कित्येक ऑफिसांमध्येहि हा पर्याय वापरला जातो. मात्र डेट्रॉइट शहराच्या पोलिस खात्याची कथाच वेगळी! सध्याच्या येथील आर्थिक तंगीच्या काळात असे उघडकीस आले आहे कीं २००३ सालापासून या खात्याने एक २००४ मॉडेलची डॉज-इंट्रेपिड गाडी महिन्याला ६०८ डॉलर या दराने भाड्याने घेतली आणि अजूनहि ती तशीच भाड्याने चालू ठेवली आहे. मूळच्या भाडेकराराप्रमाणे २००५ साली ती परत करतां आली असती किंवा विकत घेतां आली असती आणि विकत घेतली असती तर नवीन मॉडेल मिळाले असते. खात्याने यातले काहीच केले नाही. भाड्याचा मीटर चालू राहिला आणि आजमितीस ५६००० डॉलर भाडे दिले एवढेच नव्हे तर आणखी १०,००० डॉलर,मूळचा करारापेक्षा खूप जास्त अंतर गाडी वापरली गेली या कारणास्तव जादा फी देणे आहे म्हणजे एकूण ६५,००० डॉलर झाले! २००३ साली भाड्या ऐवजी विकतच घेतली असती तर त्या गाडीची किंमत २५,००० डॉलर पडली असती.
खरी धक्कादायक गोष्ट ही कीं अशा शंभरचे वर गाड्या ज्यांचे लीज संपले आहे अशा अजूनहि ठेवून घेतलेल्या आहेत आणि त्यामुळे लाखो डॉलर विनाकारण खर्च पडले आहेत!
एकूण काय कीं इथे किंवा तिथे, एकच प्रकार, ‘आंधळं दळतंय …’

घरावर सोलर पॅनेल्स


आता सोलर पॉवरचा जमाना आहे. येथे घरावर लोकानी सोलर पॅनेल्स बसवावी यासाठी बर्‍याच सवलती दिल्या जातात. पूर्वीच्या मानाने आता किमतीहि खाली येत आहेत तरीहि अजून त्या सगळ्यानाच परवडण्यासारख्या खासच नाहीत. मोठमोठ्या कंपन्या आपल्या गोडाउन्सच्या छपरांवर सोलर पॅनेल्स बसवतात त्यात प्रसिद्धीचाहि काही भाग असतो.
एक नवीनच कल्पना वाचायला मिळाली. ती म्हणजे पॅनेल्स लीजवर बसवून देणे. म्हणजे काही कंपन्या जाहिरात करतात कीं तुम्हाला काडीचाहि खर्च न लावता आम्ही तुमच्या घरावर सोलर पॅनेल्स बसवून देऊं. त्यातून निर्माण होणारी वीज तुमच्याच घरात तुम्ही वापरा. तिचे पैसे तुम्ही अमुक दराने आम्हाला दर महिना (मीटर दाखवील तितक्या युनिट्सचे) द्यावयाचे. हा दर वीज पुरवठा करणार्‍या कंपनीच्या वीजदरापेक्षा थोडा कमीच असतो त्यामुळे घरमालकाचा फायदा होतो. वीजनिर्मितीसाठी काही रोजचा खर्च नसल्यामुळे अशा मिळणार्‍या रकमेतून पॅनेल्स बसवणार्‍या कंपनीला भांडवली खर्च (वजा सरकारी सब्सिडी) व देखभाल खर्च विचारात घेऊनहि फायदा होतोच. पॅनेल्सना देखभाल नगण्य लागते (मात्र घरमालकाला ती कटकटीची ठरू शकते) आणि एकाच शहरात अनेक घरांवर अशी पॅनेल्स बसवली तर कंपनीला देखभाल व्यवस्था खर्चिक होत नाही. वीज खरेदी करण्याचा करार २० वर्षे अशा दीर्घ मुदतीचा असतो कारण पॅनेल्सचे आयुष्य तेवढे मानले जाते.
ज्या भागात विजेचा दर जास्त आहे तेथे ही योजना सर्वानाच लाभाची ठरते कारण घरमालकाला काही खर्च न करता विजेच्या खर्चात बचत होते शिवाय करारात नमूद केल्यापेक्षा जास्त वीज निर्माण झाल्यास ती फुकट! अडचण अशी एकच पडू शकते ती म्हणजे घर विकावयाचे झाल्यास नवीन मालकावरहि वीजखरेदी करार बंधनकारक असतो. अनेक कंपन्या आता अशा कराराच्या जाहिराती करताहेत. मुंबईतहि कदाचित टाटा पॉवर कंपनी असे करू शकेल पण मुंबईत स्वतंत्र घरे जवळपास नाहीतच त्यामुळे कठीण आहे.

Wednesday, May 9, 2012

परदेशी विद्यार्थी आणि Marijuana

परदेशी विद्यार्थी.
पूर्वीच्या एका लेखात उन्हाळ्याच्या सुट्टीत अमेरिकेत येणार्‍या परदेशी विद्यार्थ्यांच्या संबंधात लिहिले होते. (फेब्रुवारी २६ चा लेख पहावा.)या उपक्रमाचा मूळ उद्देश अतिशय चांगला होता. परदेशात कॉलेजमध्ये शिकणार्‍या विद्यार्थ्यानी उन्हाळ्यात अमेरिकेत यावे, छोट्या नोकर्‍या करून चार पैसे कमवावे, अमेरिकेत फिरावे, अमेरिकन जनतेशी संपर्क यावा असा मूळ उद्देश. त्यासाठी या प्रोग्रॅमसाठी काही कंपन्यांनी सहकार्य करावे असेहि ठरले होते. काही कुटुंबांनी विद्यार्थ्याना थोडक्या मोबदल्यात वा विनामूल्य आपल्या घरी ठेवून घ्यावे असाहि उद्देश होता. पन्नास वर्षे हा उपक्रम चालू आहे!
मात्र गेल्या वर्षी हर्षे चॉकोलेट कंपनीत काम करणार्‍या विद्यार्थ्याना फार वाईट अनुभव आले व निदर्शने करावी लागली. याबद्दल मागील लेखात विस्ताराने लिहिले होते. श्रीमती हिलरी क्लिंटन यानीहि या घटनेवर कडक प्रतिक्रिया व्यक्त केली होती. आजच्या पेपर मध्ये बातमी आली आहे कीं State Department ने यावद्दल आता कडक नियम केले आहेत आणि अशा विद्यार्थ्याना कमी पगारावर राबवून घेण्याचे बंद केले आहे. सर्वसाधारणपणे असे विद्यार्थी छोटी हॉटेले, रिझॉर्ट्स, पार्क्स अशा ठिकाणी कामे करतात. अमेरिकेतील अनेक कॉलेजविद्यार्थीहि सुट्टीत कामे करतातच. गेली ५० वर्षे दरवर्षी हजारो परदेशी विद्यार्थी या प्रकल्पाअंतर्गत अमेरिकेत येतात. गेल्या वर्षीचा प्रकार आता होणार नाही असे वाटते. ज्या भारतीय विद्यार्थ्याना यात रस असेल त्यानी http://j1visa.state.gov/programs/summer-work-travel
या वेबसाइटवर माहिती पहावी.

येथे एकेक बातम्या वाचाव्या आणि नवल वाटावे असे रोज चालते. गेली दोन-चार वर्षे आर्थिक हलाखीची गेली. मुख्यत्वेकरून बॅंकेकडून भरमसाठ रक्कम कर्जाऊ घेऊन घरे विकत घेणारांचे हाल चालले आहेत. कर्जाचे हप्ते कोणत्याहि कारणाने, म्हणजे नोकरी जाण्यामुळे, मुख्यतः, थकले कीं बॅंका सरळ घर ताब्यात घेतात आणि कर्ज वसूल होईल एवढी किंमत मिळाली तर खुशाल विकून टाकतात. परिणामी देशाच्या अनेक भागांमध्ये घरांच्या किमती खूप उतरलेल्या आहेत.
थोडक्या किमतीत मिळाणार्‍या अशा घराचा एक नवाच उपयोग एका बातमीत वाचायला मिळाला. घर घेतले पण ते राहण्यासाठी नव्हेच! त्याच्या आंत गांजाची (Marijuana) लागवड करायची. कॅलिफोर्नियात औषधि-उपयोगासाठी गांजा बाळगण्यास परवानगी आहे व लागवडहि करता येते! मात्र उघड्या शेतावर गांजा लावण्या ऐवजी बंद घरात, green-house पद्धतीने वाढवलेल्या गांजाला जास्त किंमत मिळते म्हणे. हा प्रकार आता आडबाजूच्याच घरांतून नव्हे तर बर्‍या वस्तीच्या भागातील घरांमधूनहि चालतो. काही Accident किंवा आग वगैरे प्रकार होईतो शेजार्‍याना पत्ताहि लागत नाही. शिवाय शेजार्‍याच्या घरात डोकावण्यास हा काही भारतदेश नाही! येथे काही वर्षांपासूनचा शेजारी घर विकून गेला किंवा नवीन रहायला आला तरी कोणी दखल घेत नाही. त्यामुळे हे उद्योग उघडकीसहि येत नाहीत! २०१० साली कॅलिफोर्नियात ७९१ घरांमध्ये अशी लागवड उघडकीस आली असे बातमीत म्हटले होते. फोटो पहा म्हणजे खरे वाटेल.
या घराला आग लागली होती तेव्हा फायरब्रिगेडला, पोलिसाना व शेजार्‍याना कळले!

Tuesday, May 1, 2012

दोन गमतीदार हकिगती

धान्य कोठारात झाडे.
कान्सास राज्यातील ही कथा. राज्यात पूर्वापार शेती मोठ्या प्रमाणावर त्यामुळे धान्य साठवण्याचे सिलो गावोगावी अनेक शेतांमधून बांधलेले होते. सिलो म्हणजे ही एक जमिनीवर असणारी विहीरच असते. बांधकाम बहुधा दगडी. त्यामुळे भक्कम. मात्र शेतीच्या बदलत्या स्वरूपामुळे लहान शेतकर्‍यांच्या सिलो आता रिकाम्या पडलेल्या असतात. शेतीचे यांत्रिकीकरण व मोठ्या प्रमाणावर एकत्रीकरण झाल्यामुले, लहान शेतकर्‍यांच्या अवजारे ठेवण्याच्या शेड्स रिकाम्या व मोडकळीला आलेल्या दिसतात. छोटे गोठे व कोंबड्यांची खुराडींहि रिकामीं कारण पशुपालन वा कोंबड्या पाळणे लहान प्रमाणावर परवडत नाही. रिकामे सिलो वा शेड्स पाडून टाकण्याचा खर्च तरी कशाला करा म्हणून ते तसेच सोडून दिलेले असतात. हा प्रदेश बराच उघडा-बोडका, झाडी फार क्वचित. मात्र निसर्ग आपले काम कसे करतो पहा. सिलोवर छप्पर नसते त्यामुळे झाडाच्या बिया वरून आत पडतात. काही अखेर रुजतात. थोडेफार पावसाचे पाणी आपोआप मिळते. सुरवातीचे छोटे झुडूप हळूहळू वाढते. वर सिलोच्या उघड्या तोंडातून सूर्यप्रकाश खुणावत राहतो त्याच्या ओढीने झाड वरवर जोमाने वाढते, अखेर सिलोच्या तोंडातून बाहेर येते आणि मग आणखी जोराने वाढावयास मोकळीक! धान्याच्या कोठारात अशी झाडे वाढतात. खरे वाटत नाही? मग फोटोच पहा ना!

झाड सिलोच्या आतच आहे! पाठीमागे नाही!



Isaac Hayes – Rip Van Winkle

रिप व्हॅन विंकल ची कथा आठवत असेल. दीर्घ काळ तो झोपी गेला. त्या काळात अमेरिकन स्वातंत्र्ययुद्ध झाले आणि तो जागा झाला तेव्हा त्याला भोवतीचे जग ओळखूच येईना.
Isaac Hayes ची कथा थोडीफार अशीच. हा व्यवसायाने डॉक्टर पण त्याला हौस उत्तर ध्रुव शोधून काढण्याची! त्याची अशी थिअरी होती कीं उत्तर ध्रुवापाशी जमीन नाही तर समुद्र आहे आणि जहाजात बसून उत्तर ध्रुवापर्यंत जाता येईल! तेथे जमीन नाही हे कालांतराने खरे ठरले आहे पण ध्रुवाभोवतीचा समुद्राचा विशाल भाग कायमचा गोठलेला असतो त्यामुळे जहाज तेथपर्यंत जाऊ शकत नाही हे आता सर्वद्न्यात आहे.

डॉ.इसॅक हेस

आपली थिअरी सिद्ध करण्यासाठी डॉ. हेसने जहाजातून उत्तरध्रुवापर्यंत प्रवास करण्याचा प्रयत्न केला. जुलै १८६० पासुन ऑक्टोबर १८६१ पर्यंत हेस प्रवासात होता. बोस्टनपासून निघून ग्रीनलॅंड आणि कॅनडाच्या मधून उत्तर ध्रुवापर्यंत पोचण्याचा त्याचा प्रयत्न होता. ग्रीनलॅंडच्या पश्चिम किनार्‍यावरून उत्तरेला सरकत जातां आले तेवढे उत्तरेला तो गेला पण सर्व हिवाळा तेथेच कसाबसा काढून त्याला फार पुढे जाता आले नाही. ८१ डिग्रीज आणि ३५ मिनिटे येवढ्या लॅटिट्यूड पर्यंत तो पोचू शकला. तेथे त्याला जो समुद्राचा भाग दिसला त्यातून उत्तर ध्रुवापर्यंत जाता येईल ही त्याची समजूत कायम राहिली मात्र जहाजाची मोडतोड झाल्यामुळे परत फिरावे लागले. तो परत आल्यानंतर त्याची फारशी कोणी दखल घेतली नाही. मात्र त्याच्या अनुपस्थितीच्या काळात अमेरिकन यादवी युद्ध घडून गेले होते. देशातील परिस्थिति एकदम बदलून गेली होती आणि त्याला सगळ्या घटनांचा पत्ताच नव्हता! जणू तो रिप व्हॅन रिंकलप्रमाणे झोपेतून जागा झाला होता. त्यानंतर अमेरिकन सैन्यात नोकरी करून तो १८८१ मध्ये वारला. त्याची थिअरी अर्थातच खरी ठरली नाहीच.

Sunday, April 22, 2012

पॉल लोरेमची कथा.

जगामध्ये गुणवत्ता सर्वत्र असते पण संधि मात्र थोड्यानाच मिळते. पॉल लोरेम हे या अनुभवाचे उत्तम उदाहरण आहे. असे अनेकानेक लोरेम भारतात सर्वत्र विखुरलेले असतात व कधीकधी त्यांच्यातल्या एखाद्याला लोरेमसारखी संधि मिळते पण क्वचित! लोरेम आत्ता २५ वर्षांचा आहे. दक्षिण सुदान मधल्या एका विजेचे दर्शनहि न झालेल्या खेड्यातला आणि वर अनाथ! त्याचे मायबाप कधी शाळेत गेलेले नव्हते. एका रेफ्यूजी कॅंपात तो असाच वाढला. पण आज तो अमेरिकेतील प्रख्यात येल युनिव्हर्सिटीत पहिल्या वर्षाचा विद्यार्थी आहे. हे कसे घडले हीच त्याची कथा. ही बातमी न्यू यॉर्क टाइम्समध्ये देणार्‍याने त्याची मुलाखत येल कॅंपस मध्ये घेतली तेव्हा तो अतिशय नम्रपणे म्हणाला, 'माझे अनेक मित्र असे होते कीं ते माझ्यासारखेच गुणी होते त्याना माझ्यासारखी संधि मिळाली नाही. माझी एकच इच्छा होती कीं त्यानाही शिक्षणाची संधि मिळावी.' लोरेमचे घराणे गुरे बाळगणारांचे. सुदानच्या आग्नेय भागातील या दुर्गम प्रदेशाची परिस्थिति आपल्या आदिवासी भागांपेक्षा वेगळी नाही. शाळा वा आरोग्याच्या सोयी मुळीच नाहीत, जवळचा पक्का रस्ता काही दिवस पायी चालल्यावर भेटणार. त्यात भर म्हणून सुदानमध्ये अनेक वर्षे उत्तर-दक्षिण घोर यादवी युद्ध चालले होते. वयाच्या ५ व्या वर्षी लोरेमला क्षयाने ग्रासले. त्याचा जीव वाचावा म्हणून त्याच्या मायबापानी त्याला उत्तर केनिया या परदेशातील 'काकुमा अनाथ कॅंप' मध्ये नेऊन सोडले आणि परत आल्यावर दोघे मरूनहि गेलीं! लोरेम त्या कॅंपात त्याच्यासारख्या इतर मुलांच्यात वाढला. पण या इतर मुलानीच त्याला शाळेत घातले. शाळा कशी असेल त्याची आपण सहज कल्पना करूं शकतों कारण आपल्या मागास भागातल्या शाळा तशाच असतात. पण लोरेमला त्याच्या नशिबाने एक मिशनर्‍यांची छोटीशी लायब्ररी मिळाली आणि त्याने त्यातील सगळी पुस्तके अधाशासारखी वाचली! त्याच्या शिक्षकाना त्याचे फार प्रेम व अभिमान. त्यानी खटपट करून त्याला केनियातील एका ७वी-८वी च्या शाळेत पाठवले कारण तेथे त्याला हायस्कूलच्या प्रवेश परीक्षेला बसता येईल! अडचण एकच होती कीं ती परीक्षा 'स्वाहिली' या केनियातील भाषेत घेतली जाई आणि ती भाषा लोरेमला येत नव्हती पण त्याने हार मानली नाही. खडतर प्रयत्नांती परीक्षेत केनियाच्या त्या विभागातून तो दुसर्‍या क्रमांकाने पास झाला! त्याला केनियाची राजधानी नैरोबी येथील एका नावाजलेल्या आणि वसतिगृहाची सोय असलेल्या शाळेत प्रवेश व शिष्यवृत्ति मिळाली. नंतर दक्षिण आफ्रिकेतील 'African Leadership Academy' मध्ये त्याचे शालेय शिक्षण पुरे झाले. शाळेच्या शेवटच्या वर्षी दीर्घ प्रवास करून तो आपल्या जन्मगावी गेला आणि खटपट करून त्याने आपल्या लहान भावंडाना, ज्या कॅंपात तो वाढला तेथे पाठवले कां कीं तेथे त्यानाहि शिक्षण मिळेल! आता त्याला येल युनिव्हर्सिटीमध्ये प्रवेश व शिष्यवृत्ति मिळाली आहे. मात्र शिक्षणाची भाषा इंग्रजी, जी त्याची पांचवी भाषा आहे! (इतर तीन आफ्रिकन व चौथी अरेबिक!) पण त्याने इतक्या अडचणींवर अद्याप मात केली आहे कीं हा अडथळाही तो सहज पार करील अशी येलमधील त्याला प्रवेश देणारांची खात्री आहे. बाळपणापासून अमेरिकेचा व्हिसा मिळेपर्यंत ज्या अनेकानी त्याला मदतीचा हात दिला त्या सर्वांचे ऋण तो मानतो. आपण त्याला फक्त शुभेच्छा देऊ शकतो. त्या भरभरून देऊंया.

Thursday, April 12, 2012

ली हार्वे ऑसवाल्ड आणि सुप्रीम कोर्ट

ली हार्वे ऑस्वाल्ड


हे नाव आता कोणाला चटकन आठवेल अशी खात्री नाही. अमेरिकन प्रेसिडेंट जॉन केनेडी याचा ५० वर्षांपूर्वी खून करणारा हा माणूस. या खुनामागले रहस्य अजूनहि पूर्णपणे उलगडलेले नाही. याला अटक झाल्यानंतर तुरुंगात नेतानाच त्याचाच खून झाला! टेक्सास राज्यात त्याला पुरले होते पण त्याच्या थडग्यावरचा टॉम्बस्टोन चार वर्षानी चोरीला गेला. तो पोलिसाना परत मिळवता आला. मग तो त्याच्या आईपाशी होता. आईने मूळ थडग्यावर तो पुन्हा न बसवता तेथे छोटासा फक्त 'ओस्वाल्ड' एवढेच नाव लिहिलेला दगड बसवला व मूळ दगड आपल्या घरात जमिनीखालच्या पोकळीत दडवून ठेवला. तिच्या मृत्यूनंतर तिचे घर विकले गेले. त्या विकत घेणार्‍या 'कार्ड' कुटुंबाने तो दगड त्याना अचानक सापडल्यावर दुसर्‍या नातेवाइक व्यक्तीकडे सांभाळण्यास दिला. या जॉन रॅगानने तो २००८ सालापर्यंत संभाळला. मात्र त्यानंतर तो कार्ड कुटुंबाला परत न मिळता एका खासगी म्युझिअमला विकला गेला. हे Historic Automotive Attractions Museum रोस्को नावाच्या इलिनॉइस राज्यातील लहानशा गावात आहे! मुळात हे म्युझिअम दुर्मिळ मोटरगाड्यांचे होते पण आता त्यात जॉन केनेडीशी संबंधित अनेक वस्तूंचेहि एक दालन आहे.! त्या म्युझिअममध्ये खुद्द ऑसवाल्डला गोळ्या लागल्यावर त्याला हॉस्पिटलमध्ये घेऊन गेलेली ऍम्ब्युलन्सहि आहे!
ऑसवाल्डच्या टोम्बस्टोनसाठी १०,००० डॉलर मोजले गेले असे समजते. कार्ड आणि रॅगन कुटुंबामध्ये आता त्या दगडाच्या मालकी हक्कावरून कोर्टबाजी चालू आहे!
अमेरिकेचे सुप्रीम कोर्ट.
सध्या अमेरिकेच्या सुप्रीम कोर्टात प्रेसिडेंट ओबामाच्या नवीन Health Plan बद्दल सुनावणी चालली आहे. तीन दिवस सुनावणी झाली आता निकाल जून अखेर लागणार आहे. रिपब्लिकन पक्षाला नवीन कायदा घटनाबाह्य ठरवला जायला हवा आहे. या निर्णयाला येथील राजकारणात खूप महत्व आले आहे कारण यंदा अध्यक्षीय निवडणूक आहे! सुप्रीम कोर्टात ९ जज्ज आहेत त्यातले जीर्णमतवादी व सुधारणावादी किती यावर निर्णय अवलंबून राहील! (५-४ कीं ४-५?).
या निमित्ताने एका वेगळ्याच मुद्द्यावर चर्चा वाचावयास मिळाली. अमेरिकेत सर्व राज्यांचीं स्वतःची हायकोर्टे व सुप्रीम कोर्टे आहेत व शिवाय फेडरल हाय/सुप्रीम कोर्टेहि आहेत. येथे फेडरल कोर्टांमध्ये एकदा जज्जांची नेमणूक झाली कीं ती आयुष्यभरासाठी असते त्याना निवृत्तीच्या वयाचे बंधन नाही. जज्जाने स्वतःहोऊन पाहिजे तर निवृत्त व्हावे! परिणामी जक्ख म्हातारे झालेले जज्जहि निवृत्त होत नाहीत! निव्रुत्ति वय कां नाही तर म्हणे घटनेत असे म्हटले आहे कीं जोवर जज्जाची वर्तणूक चांगली असेल तोवर त्याला निवृत्त करता येणार नाही! जगातल्या इतर कोणत्याहि देशामध्ये असा प्रकार नाही ६० पासून ७५ पर्यंत कां होईना, निवृत्ति वय ठरलेले असतेच! हा अजब प्रकार अमेरिकेतहि बंद व्हावा असे अनेकाना वाटते पण त्यासाठी घटना दुरुस्ती करण्याची कोणाची तयारी नाही.
म्हातारे झालेले जज्ज हे जीर्णमतवादी असण्याची शक्यता अर्थातच जास्त! ओबामाच्या कायद्याचे त्यामुळे काही खरे नाही!

Tuesday, April 3, 2012

अमेरिकन पॉवर स्टेशन्स आणि वसंताची चाहूल

अमेरिकन पॉवर स्टेशन्स
अमेरिकेमध्ये अजूनहि विद्युतनिर्मिति ही कोळसा जाळूनच मोठ्या प्रमाणावर होते. ग्लोबल वार्मिंगला कारण ठरणार्‍या गॅस उत्सर्जनामध्ये पॉवर स्टेशन्सचा हिस्सा ४० टक्के आहे आणि त्यात कोळसा जाळणार्‍या स्टेशन्सचा जास्त सहभाग आहे. निदान कोळसा जाळणारी नवीन यंत्रणा मोठ्या प्रमाणावर वाढू नये यासाठी प्रेसिडेंटने नवीन नियम आणावयाचे योजले आहे कीं कोळसा जाळणार्‍या नवीन पॉवरस्टेशन्सनी प्रत्येक मेगावॉट-अवर ऊर्जा निर्मिती करताना १,००० पौंड पेक्षा जास्त कार्बन-डाय-ऑक्साइड वायू बाहेर टाकू नये. सध्या वापरात असलेल्या अशा पॉवर-स्टेशन्समध्ये हे प्रमाण १,६०० पौंड आहे. म्हणजे नवीन नियम लागू झाला तर कोळसा जाळणार्‍या बॉयलरर्निर्मात्याना किती मोठ्या प्रमाणावर तांत्रिक सुधारणा कराव्या लागतील याचा अंदाज येईल. कोळसा जाळल्यावर CO2 निर्माण होणारच मात्र जादा बनणारा गॅस चिमणीमधून बाहेर पडू न देता तो पकडून जमिनीत गाडण्याची यंत्रणा अजून प्राथमिक-प्रायोगिक अवस्थेत आहे ती विकसित करून अशा स्टेशन्सना वापरावी लागेल तरच हा नियम पाळता येईल. नैसर्गिक वायु जाळणार्‍या स्टेशन्सना अशी अडचण येणार नाही कारण गॅस जाळल्यावर १,६०० ऐवजी ८०० पौंडच CO2 बाहेर पडतो. मात्र प्रेसिडेंट ओबामाने सुचवलेला हा नियम प्रत्यक्षात येईलच अशी खात्री देता येत नाही. कोळसाखाणी आणि कोळसा जाळणार्‍या पॉवरप्लॅंटचे निर्माते अशा नियमाला विरोध करतील व इथल्या राजकारणावर त्यांचा किती प्रभाव पडेल यावर नव्या नियमाचे भवितव्य ठरेल.
भारतालाहि अजून दीर्घकाळ कोळसा जाळून विद्युतनिर्मिति करणे प्राप्त आहे. मात्र सध्या असे वातावरण आहे की कोठलेहि नवे पॉवर प्रोजेक्ट सुखासुखी वाटचाल करू शकत नाही. मग ते कोळसा जाळणारे असो, गॅस जाळणारे असो वा अणुशक्तीवर चालणारे असो. आम्हाला वीज मात्र हवीच आहे पण ती येणार कोठून याचा विचार कोण करणार?
वसंताची चाहूल
मी राहतो आहे त्या कॅलिफोर्नियाच्या भागात आता थंडी ओसरू लागली आहे. वसंताची चाहूल परिसरात जाणवू लागली आहे.
‘वठोनि गेल्या तरुलागिं पाणी, घालावया जात न कोणि रानी,
वसंतिं ते पालवतात सारे, हे सृष्टिचे कौतुक होय बा रे.’
अशी एक कविता शाळेत वाचली होती तिची आठवण आली. बाहेर फिरताना लोकांच्या घरांसमोरच्या फुलझाडांवर पाना-फुलांचा नवा बहर दिसतो आहे. काही झाडांवर रंगीत पाने, काहींवर पाने नाहीत पण सर्व झाडच फुलानी भरलेले असे अनेक प्रकार पहायला मिळत आहेत. काही पूर्णपणे पर्णहीन झालेल्या झाडांवर नवीन पालवी नुकतीच फुटूं पाहते आहे. गंमत म्हणून काही फोटो काढले ते पहा.
पूर्वीचे फोटो
वसंताचा प्रभाव


Tuesday, March 27, 2012

त्सुनामी आणि सायकल-सहकार्य


यापूर्वीच्या एका लेखात लिहिले होते कीं त्सुनामीमुळे जपानमधून अनन्वित प्रमाणावर कचरा, अजमासे ८० लाख टन, – त्यात घरे, गाड्या, बोटी अशा मोठ्या वस्तूंचाहि समावेश आहे – समुद्रात ओढला गेला. वर्षानंतर आता त्यातील अनेक वस्तू हळूहळू अमेरिकेच्या किनार्‍यावर येऊन थडकूं लागल्या आहेत.
त्यातलाच एक प्रकार म्हणजे १५० फूट लांबीचे एक मासेमारीचे (होकॅडो स्क्विड फिशिंग कंपनीचे) जहाज कॅनडाच्या किनार्‍याजवळ आढळले आहे. त्यावर कोणीहि नव्हते त्यामुळे कोणी मरण्याचा प्रश्न नव्हता. सुदैवाने हे जहाज सागरातील नेहेमीच्या ये-जा करण्याच्या वाटेवर नसल्यामुळे त्याच्यापासून इतर जहाजाना धोका नाही तसेच त्यावर तेल वा इतर अनिष्ट वस्तू नसल्यामुळे पर्यावरणालाहि धोका नाही. त्यामुळे जहाज तोडण्याचा वा बुडवण्याचा सध्यातरी बेत नाही.
सायकल सहकार्य
न्यूयॉर्क शहरामध्ये मुंबईप्रमाणेच वाहतुकीचा प्रश्न ज्वलंत आहे. या उन्हाळ्यामध्ये त्यावर इलाज म्हणून सायकल सहकार्याचा एक अफलातून कार्यक्रम सुरू व्हावयाचा आहे. या कार्यक्रमा-अंतर्गत शहरामध्ये ६०० ठिकाणी सायकल भाड्याने मिळेल व त्यापैकी कोणत्याही ठिकाणी ती परत करता येईल. एकूण १०,००० सायकली यासाठी उपलब्ध केल्या जाणार आहेत. घरातून बाहेर पडल्यावर जवळच्या अशा ठिकाणावरून सायकल घ्यावी व कामाच्या ठिकाणाजवळ वा रेल्वे स्टेशनजवळ ती परत करावी. घरी परततानाहि असेच करावे, म्हणजे सायकल विकत घ्यायला नको, ठेवावी कुठे, सुरक्षित कशी राहणार हे प्रश्न नाहीत. यामुळे ही योजना लोकप्रिय होईल अशी योजना सुरू करणार्‍या खात्याची अपेक्षा आहे. न्यू यॉर्क युनिव्हर्सिटी मध्ये गेली दोन वर्षे अशी योजना, अर्थात लहान प्रमाणावर, (तीस सायकली आणि १० स्टेशने), चालवली जात आहे आणि तिला विद्यार्थी, प्रोफेसर व इतर यांचा उत्तम प्रतिसाद मिळत आहे. यावर्षी आणखी ४५ सायकली वाढवल्या जाणार आहेत. सायकली चोरीला जाण्याचे वा अपघाताचे प्रकार आढळले नाहीत त्यामुळे शहरात सुरू होणार्‍या मोठ्या कार्यक्रमालाहि यश येईल अशी आशा आहे.
मुम्बई शहरात असे काही कां होत नाही?

Tuesday, March 20, 2012

शैक्षणिक कर्ज आणि पावसाचे पाणी

विद्यार्थ्यांचे शैक्षणिक कर्ज.
अमेरिकेतल्या जीवनपद्धतीत आणि शिक्षणपद्धतीत विद्यार्थ्यानी शिक्षणासाठी कर्ज काढणे हे सर्वमान्य आहे. सरकारी शैक्षणिक कर्जावर व्याजदर माफक असतो आणि शिक्षण पुरे होऊन नोकरी-व्यवसायाला लागल्यावर साधारणपणे २-३ वर्षात विद्यार्थी कर्जमुक्त होतात. अर्थात ज्यांच्या पालकांकडे भरपूर पैसा असेल त्यांची गोष्ट वेगळी. फेडरल कंझ्यूमर फिनान्शियल प्रोटेक्शन ब्यूरो अशी एक सरकारी संस्था आहे. विद्यार्थ्याना कर्जफेडीबाबत वा कर्ज देणार्‍या धनको कडून वसुली तगादा याबद्दल काही गैरवाजवी त्रास होऊ नये याबद्दल ही संस्था मदत करते. शाळा-कॉलेजे व कर्ज देणार्‍या बॅंका विद्यार्थ्याना सरकारी कमी व्याजदराच्या योजनांबाबत अंधारात ठेवून भरमसाठ जास्त दराने कर्ज घेण्यास प्रवृत्त करतात असे आढळून आले आहे. विद्यार्थी असे चुकीने गृहीत धरतात कीं खाजगी व सरकारी कर्जाच्या अटी सारख्याच असतील. प्रत्यक्षात सरकारी शिक्षणकर्जाचे व्याजदर ६.८ % पेक्षा कमी असतात. खाजगी कर्जाचा व्याजदर १५% वा त्याहूनहि जास्त असल्याचे दिसून येते. सरकारी कर्ज शिक्षण संपल्यावर परत फेडताना काही अडचणी आल्यास, उदा. नोकरी जाणे, सवलतीचे धोरण असते. त्यामुळे काही काळ हप्ता थांबवणे वा कमी करून मिळणे शक्य असते. खाजगी कर्जाची वसुली पठाणी धोरणाने होते. अर्थात सरकारी कर्ज किती मिळेल याच्यावर मर्यादा असतेच. विद्यार्थ्याला सरकारी लोन मिळणे शक्य आहे कीं नाही हे कळणे आवश्यक आहे त्यामुळे वर उल्लेखिलेल्या ब्यूरोने असे नियम केले आहेत कीं खाजगी कर्जे देणारे वा शैक्षणिक संस्था यानी याबद्दल विद्यार्थ्याना योग्य मार्गदर्शन केले पाहिजे. अशा काही योजना व नियम भारतातहि हवेत.
विश्वास ठेवा!
हल्लीच एक बातमी वाचली आणि विश्वासच बसेना! पण न्यूयॉर्क टाइम्स मध्ये लिहिले आहे तेव्हा खरेच असणार. न्यूयॉर्क हे जुने शहर आहे येथे Sewerage System आहे पण पावसाचे पाणी वाहून जाण्यासाठी स्वतंत्र गटारेच नाहीत म्हणे! पावसाचे पाणी Sewerage मध्येच जाते! नवल वाटले ना? मुंबईमध्ये पावसाचे पाणी वाहून जाण्यासाठी स्वतंत्र गटारे फार पूर्वीपासून आहेत. पूर्वी शहरात तीं बंद व उपनगरात उघडी असत. त्यामुले उपनगरात डांस असत! आता बहुतेक उपनगरातहि तीं बंद केली गेली आहेत. फार मोठा पाऊस जास्त काळ पडला तर त्यांची क्षमता कमी पडते व मग पावसाचे पाणी तुंबते, पूर येतो हे सर्व वेळोवेळी आपण अनुभवलेले आहे. त्यावर उपाय म्हणून कोट्यावधि रुपये खर्चून पावसाचे पाणी पंपांनी खेचून समुद्रात फेकण्याच्या योजना (Brimstowad Project) अमलात आल्या आहेत.
पण न्यूयॉर्कची व्यथा वेगळीच आहे! पावसाचे पाणी वाहून नेण्यासाठी स्वतंत्र पाइपलाइनच नाहीत. ते पाणी Sewerage च्या सिस्टिम मध्येच जाते! त्यामुळे जोराचा पाऊस झाला कीं Sewage बरोबर पावसाचे पाणी येऊन जेथे Treated Sewage नेहेमी सोडला जातो तेथेच सर्व प्रवाह बाहेर पडतो अर्थातच सर्वावर Treatment ची प्रक्रिया पुरी झालेली नसते. त्यामुळे त्या नद्या-नाल्यांमध्ये Polution होते. स्वतंत्र पाऊस-गटारे शहरभर यापुढे बांधणे अति खर्चाचे असल्यामुळे पावसाचे पाणी वाहून जाणे कसे कमी करता येईल यासाठीच काही योजना अमलात येत आहेत. गच्च्यांवर बागा करणे, पार्किंग लॉट्समध्ये पाणी वाहून न जाता जमिनीत मुरेल अशा प्रकारचे Paving करणे, रस्त्यांच्या कडेला हिरवळ लावणे असे या योजनांचे स्वरूप आहे. अर्थात अशा 'फाटलेल्या आकाशाला ठिगळ लावणे' पद्धतीच्या योजनांमुळे प्रश्न कितपत सुटेल याची शंकाच आहे.

Thursday, March 15, 2012

त्सुनामी आणि एल्मोअर - दोन वेगळ्याच हकिगती

त्सुनामी
जपानमध्ये प्रचंड त्सुनामीची लाट येऊन अफाट नुकसान झाले त्या घटनेला एक वर्ष झाले. त्सुनामीच्या लाटांनी परत फिरताना असंख्य लहानमोठ्या वस्तू समुद्रात ओढून नेल्या. अशा वाहून गेलेल्या मालमत्तेचे वजन दोन लाख टन असल्याचा अंदाज आहे! यामध्ये घरगुती सामानाबरोबरच गाड्या घरे, बोटी अशा अनेक जड वस्तूंचाहि अंतर्भाव आहे. यातला किती भाग समुद्रात बुडून गेला, किती अजून पाण्यावर फिरतो आहे हे कोणी सांगू शकत नाही पण एक गोष्ट नक्की मान्य आहे की यातील कित्येक वस्तू आता अमेरिकेच्या पश्चिम किनार्‍यावर येऊन पोचत आहेत! येथून पुढे दीर्घकाळ लहानमोठ्या वस्तू किनार्‍यावर येत राहातील असा तज्ञांचा अंदाज आहे. यामध्ये प्लास्टिक वस्तूंचे प्रमाण बरेच राहील. प्लास्टिक Buoys अनेक मिळताहेत व त्यांवर त्सुनामीत नाश पावलेल्या जपानी ऑइस्टर कंपन्यांचे नाव असते. येऊ लागलेल्या इतर डेब्रिस वरहि अनेक वेळा जपानी अक्षरात लिहिलेला मजकूर असतो. National Oceanic and Atmospheric Administration ही संस्था या डेब्रिस वर लक्ष ठेवून आहे व पद्धतशीरपणे माहिती गोळा केली जात आहे. किनार्‍यावर अशा काही वस्तू मिळाल्या तर त्याची माहिती लोकानी या संस्थेला कळवावी असे तिचे आवाहन आहे व त्याला प्रतिसादहि मिळत आहे. शेकडो ई-मेल संस्थेकडे येताहेत. मात्र चिनी, जपानी किंवा कोरियन भाषेतील अक्षरे असलेल्या अनेक लहानमोठ्या वस्तू यापूर्वीहि अशाच किनार्‍यांवर मिळत असत त्यामुळे आता मिळणार्‍या वस्तू या त्सुनामीने नेलेल्याच किंवा कसे याबद्दल एकवाक्यता नाही!
निर्दोष असणे पुरेसे नाही.
एड्वर्ड ली एल्मोअर जानेवारीत ५३ वर्षांचा झाला. या आफ्रिकन अमेरिकन माणसाचे निम्म्याहून अधिक आयुष्य न केलेल्या गुन्ह्याची शिक्षा भोगण्यात गेले. ११,००० दिवस तुरुंगात राहून हल्लीच तो बाहेर पडला. तो अगदी निर्बुद्ध आहे. साउथ कॅरोलिनातील तुरुंगात तो दीर्घकाळ फाशीच्या कोठडीत अडकलेला होता. जो काही पुरावा रेकॉर्डवर आहे त्यावरून तो निर्दोष असण्याचीच जास्त शक्यता आहे. त्याच्या बाजूने ठरेल अशा चौकशीत पुढे आलेल्या गोष्टी लपवण्यात आल्या. गरिबीमुळे त्याला बर्‍यापैकी वकील मिळाला नव्हता. एका वृद्ध गोर्‍या स्त्रीवर बलात्कार करून तिचा खून केल्याचा त्याच्यावर आरोप होता. सहा दिवसात त्याच्या खटल्याचे कामकाज संपले. त्या बाईच्या घरी तो कधीकधी खिडक्या धुण्या-पुसण्याचे काम करी. एवढाच त्याचा तिच्याशी संबंध आला होता. खुनापूर्वी १५ दिवस त्याने असे काम केले होते. खून झाल्यानंतर केलेया तपासात त्या स्त्रीच्या बिछान्यावर काही केस सापडले होते ते एल्मोरच्या शरीराच्या 'विशिष्ट भागा'वरचे असण्याची शक्यता सिद्ध होत होती एवढा एकुलता एक पुरावा त्याच्या विरुद्ध होता.(बिछान्यावरून जमा केलेल्या केसात एल्मोअरचे केस तपासाचे वेळी उपटून काढून मिसळले गेले असणेहि शक्य होते.)जमा केल्या केसात एक केस न जुळणारा पण होता मात्र ही गोष्ट लपवली गेली! (पुढे दीर्घ काळानंतर तो केस 'गोर्‍या' व्यक्तीचा असल्याचे दिसून आले आणि तो खर्‍या खुन्याचा असण्याची शक्यता नाकारता आली नाही). त्या काळात DNA टेस्ट नव्हती. पोलिस आणि सरकारी वकिलानी खटला एवढ्याच पुराव्यावर रेटून नेला. एल्मोरला फाशीची शिक्षा झाली. अनेक वर्षे अनेक प्रकारानी केलेल्या अपिलांचा उपयोग होत नव्हता. पण अखेर त्याच्या बाजूने लढणार्‍या कार्यकर्त्या वकिलाना यश आले. अखेरच्या अपिलातहि त्याला कोर्टाने निर्दोष ठरवले नाहीच. मात्र त्याने ( न केलेला) गुन्हा कबूल केल्याच्या बदल्यात सरकारपक्षाच्या संमतीने त्याला माफी देऊन तुरुंगातून सोडले. अमेरिकेत असेहि प्रकार घडत असतात.

Wednesday, March 7, 2012

धार्मिकता आणि ज्यू धर्मीय.

कट्टर धार्मिकता म्हटली कीं आपल्याला मुसलमान धर्म आठवतो. पण ज्यू धर्मीय किंवा जेझुईट हे काही कमी कट्टर नसतात! यासंबंधातील दोन हकिगती वाचनात आल्या.
न्यूयॉर्क मेडिकल कॉलेज अशी १८६० सालापासूनची एक जुनी शैक्षणिक संस्था आहे. सुरवातीपासून तिचा लौकिक चांगला आहे. स्त्रिया आणि परदेशातून अमेरिकेत आलेल्या समाजातील व्यक्ति यांना येथे सुलभपणे प्रवेश मिळत असे. येथील विद्यार्थी इतर मोठ्या कॉलेजांतून पुढील शिक्षण घेत असत. १९७० साली आर्थिक अडचणींमुळे हे कॉलेज न्यू यॉर्क मधील कॅथॉलिक पंथाच्या आश्रयाला गेले. मात्र तरी ते थोडेबहुत स्वातंत्र्य टिकवून होते व कॅथॉलिक पंथाचा प्रभाव रोजच्या कामकाजावर नव्हता. Touro नावाची एक ज्यू लोकांची शिक्षणसंस्था आहे. ती संस्था इतर क्षेत्रात शैक्षणिक कार्य करते. त्यानी आता हे कॉलेज ताब्यात घेतले आहे आणि त्यांच्या कट्टर धार्मिकतेचा प्रभाव कॉलेजच्या रोजच्या कामकाजावर दिसूं लागला आहे.
कॉलेज कॅथॉलिक चालवत असले तरी तेव्हां जिकडे-तिकडे ख्रिस्ताचे पुतळे, क्रॉस असा प्रकार नव्हता त्यामुळे ज्यू चालक आल्यावर ते काढावे लागले नाहीत. कॉलेजमध्ये एक चॅपेल होते पण तेही मान्यताप्राप्त नव्हते त्यामुळे ते बंद करावे लागले नाही. मुख्य बदल कॅंटीन्सच्या स्वयंपाकघरात झाले आहेत. ज्यू लोकांना एका विशिष्ट प्रकारे कत्तल केलेया प्राण्याचेच मांस खाण्याची परवानगी आहे. त्याला 'कोशर' मांस म्हणतात. हॅमहि त्याना चालत नाही. परिणामी, किचनचे दोन भाग केले गेले. एका भागातील सर्व जुनी यंत्रसामुग्री काढून टाकली किंवा गॅस टॉर्चने जाळून 'शुद्ध' करून घेतली. मग तेथे ज्यू ना चालणारे पदार्थ बनू लागले. किचनच्या दुसर्‍या भागात इतराना हवे असणारे पदार्थ बनतात. ज्यूना दुधाचेहि वावडे आहे त्यामुळे ज्यू भागात त्याचाहि वापर नाही! चहा - कॉफी घेणारानी एकदा त्यात दूध घातले तर तीं भांडीं ज्यू किचनमध्ये परत जाऊ शकत नाहीत! आतां बोला! या कॉलेजमध्ये शिकायचे तर इतरधर्मीयाना हे सर्व नियम पाळावेच लागतात. पण कॉलेजची फी कमी आहे त्यामुळे विद्यारथ्यांचा तोटा नाही!
दुसरी बातमी अशीच मजेशीर आहे.
न्यू यॉर्क मध्ये सर्वत्र उंच इमारती आहेत आणि लिफ्ट वापरण्याला पर्याय नाही. लिफ्टमध्ये शिरलो कीं आपण आपल्याला पाहिजे त्या मजल्याचे बटण दाबतो म्हणजे त्या मजल्यावर लिफ्ट थांबते आणि आपण बाहेर पडतो कारण आपण काही ज्यू नाही! मुसलमानांच्या शुक्रवार पेक्षा, ख्रिश्चनांच्या रविवार पेक्षा वा हिंदूंच्या एकादशी-चतुर्थी पेक्षा ज्यूंचा शनिवार ( त्यांचा सॅब्बाथचा दिवस) फार कडक असतो. त्या दिवशी काय काय करायचे नाही याबद्दल अनेक नियम आहेत. त्यात एका नियमाप्रमाणे असे काही करायचे नाहीं कीं ज्यामुळे ठिणगी उडेल! लिफ्टचे बटण दाबल्याने ठिणगी उडते (म्हणे) त्यामुळे शनिवारी लिफ्टचे बटण दाबायचे नाही! (मग घरातले विजेचे दिवे लावायचे-बंद करायचे नाहीत की काय माहीत नाही!)ज्या इमारतीमध्ये पुष्कळ प्रमाणावर ज्यू लोक रहात असतील तेथे शनिवारी एखाददुसरी लिफ्ट नेहेमीप्रमाणे चालू ठेवली जाते आणि इतर लिफ्टमध्ये दर शुक्रवारी सूर्यास्तापासून शनिवारी सूर्यास्तापर्यंत (सॅब्बाथ काळ), अनेक प्रकार केले जातात. एखादी लिफ्ट वर-खाली जाताना सर्व वेळ प्रत्येक मजल्यावर आपोआप थांबते. म्हणजे तुम्ही २० व्या मजल्यावर रहात असाल तर १-२-३ करत विसावा मजला येईपर्यंत लिफ्टमध्ये आराम करायचा! उतरताना त्या-उलट! त्या दुसरी एखादी लिफ्ट तळमजल्याहून निघाली कीं सरळ सर्वात वरच्या मजल्याला जाते व खाली येताना प्रत्येक मजल्यावर थांबते. ती अगदीं टॉपला राहणारांच्या सोईची! लिफ्टला चालक असला आणि तो तुम्हाला ज्यू म्हणून ओळखत असला आणि त्याला तुमचा मजला ठाऊक असला तर तो तुम्हाला योग्य मजल्यावर सोडीलच. काहीहि होऊदे पण लिफ्टचे बटण दाबायचे नाही! मी ज्यू असतो तर काय केले असते कोणास ठाऊक!