अमेरिकेतील सावकारी पाश

अमेरिकेत सर्व काही कायदेशीर आणि पद्धतशीर असते अशी आपली उगीचच समजूत असते. एकेक बातम्या वाचल्या कीं ध्यानात येते कीं लोभीपणा सर्वत्र सारखाच असतो. एकेकाळी भारतात गावोगावी सावकार असत व ते गरीब शेतकरर्‍याना सावकारी पाशात अडकवून, भरमसाठ व्याजदर लाबून लुबाडीत. अनेक कथा कादंबर्‍या, सिनेमा याला साक्षी आहेत. सावकारी नियंत्रण कायदे आणून याला आवर घातला गेला आहे. आता शेतकर्‍यांच्या कर्जमाफीचे दिवस आहेत. मात्र तरीहि शेतकरी कर्जबाजारी होताहेत व आत्महत्या करत आहेत. अमेरिकेत आत्महत्या होत नसल्या तरी कर्जबाजारी होणे वा दिवाळे पुकारणे असतेच. उद्यांच्या पैशावर आज मौज करण्याची सर्वांचीच प्रवृत्ति असल्यामुळे, असे प्रकार जास्तच होतात. क्रेडिट-कार्ड मिळाले कीं त्याचा वापर अविचाराने केल्यामुळे बॅंकेला देण्याची रक्कम कायम वाढत जाऊन कर्जबाजारी होण्याची पाळी अनेकांवर येत असते. क्रेडिट कार्डावर देणे असलेल्या रकमेवर बॅंकेचा व्याजदरहि जबर असतो. मात्र हल्लीच दोन आणखी अनिष्ट प्रकार बातम्यांत वाचावयास मिळाले. आपल्याकडे पूर्वी गिरणीकामगारांना पठाण सावकार कर्ज देत व पगाराचे दिवशीं कामगार बाहेर पडताना त्यांचे देणे वसूल झाल्याशिवाय जाऊ देत नसत. याचाच अमेरिकन अवतार म्हणजे paycheck advance. यावर व्याजदर ३५-४० टक्केहि असुं शकतो. कायद्याने २५% च्या वर व्याज लावण्यास नूयॉर्कराज्यात बंदी आहे. तरीहि राज्याबाहेरच्या कंपन्या OnLine पद्धतीने अशी कर्जे देतात. त्यांचा हप्ता बॅंकखात्यातून परस्पर कापून घेण्याची संमति लिहून घेतलेली असते व बॅंका अशा प्रकारे परस्पर वसुली होऊ देतात. पैसे घेणारा असा विचार करत नाही कीं आपल्याला व्याजदर काय पडणार आहे. आजची गरज भागल्याशी कारण! पण अशा घेतलेल्या रकमांवर ३५% पेक्षा जास्त व्याज पडते. शिवाय हप्त्याइतके पैसे खात्यात नसले तर बॅंक Overdraft देते पण त्यावरही फी व व्याज जबर लावते. ‘खात्यातून परस्पर रक्कम देऊ नये’ असे कळवले तरी ते लगेच थांबवीत नाही. एकूण गरिबाची दोन्हीकडून लूटच! असाच दुसरा प्रकार म्हणजे Pension Advance. अनेक सरकारी-निमसरकारी नोकर , निवृत्त सैनिक, पेन्शनवर कसेबसे भागवत असतात. अमेरिकेतहि भाववाढीचे चटके अशा लोकाना बसतातच. मग काही तात्कालिक अडचण आली तर पैसे कोठून आणावयाचे? Pension Advance देणार्‍या कंपन्या ही नड भागवतात. महिन्याचा हप्ता व एकूण किती हप्ते ते कर्जाच्या रकमेप्रमाणे ठरून तेवढे हप्ते पेन्शनमधून परस्पर कापून घेण्याची परवानगी द्यावी लागते. येथेहि व्याजदर ३५% पेक्षा जास्त असल्याचे दिसून येते. वास्तविक पेन्शनमधून परस्पर रक्कम कापून देणे वा घेणे बेकायदेशीर असल्यामुळे, पेन्शन देणारा पैसे परस्पर देऊ शकत नाही म्हणून‘पेन्शन आमच्या बॅंकेत जमा करा’ अशी अट घातली जाते म्हणजे हप्त्याची रक्कम बिनबोभाट कापून मिळते! एकूण तेथेहि 'देवो दुर्बल घातकः’ हाच नियम दिसून येतो.