अमेरिकेतील गरीब शहरे!

खांब आहे पण दिवा नाही!



अमेरिकेतील काही छोटी शहरे सध्या गरिबी अनुभवत आहेत! लहानलहान शहरांचे उत्पन्नाचे स्त्रोत आटल्यामुळे बजेटवर विपरीत परिणाम होऊन खर्चाला कात्री कोठे लावता येईल याचा गंभीरपणे विचार अशा शहरांच्या कॊन्सिल्सना करावा लागत आहे. ऑफिस स्टाफ कमी करणे, सार्वजनिक सोयी-सुविधांवर खर्च न करणे, पार्क्सकडे कमीजास्त दुर्लक्ष करणे अशा अनेक गोष्टी वाचनात आल्या होत्या. मोठ्या शहरांनाही कमीजास्त प्रमाणात या प्रष्नांना तोंड द्यावे लागत आहे व त्याचे परिणामही दिसून येतात.
आजची बातमी अशी कीं काही लहान शहरांनी काटकसर करण्यासाठी गावातील रस्त्यावरचे दिवे कमी केले आहेत! वीज कंपनीची बिले थकवून झाली तरी भागत नाही मग काय करणार? Highland Park शहरात १६०० पैकी ११०० दिवे बंद केलेले आहेत. बंद म्हणजे नुसते स्वीच ऑफ नव्हेत तर खांबासकट काढून टाकले आहेत! गाव लहान आहे पण गावातील माणसे संध्याकाळ होण्यापूर्वी घरी परततात कारण रस्त्यांवर काळोख असतो. चर्चमधील बायबल स्टडी चा कार्यक्रम संध्याकाळी ७ ऐवजी ४ वाजता सुरु होतो. मोटारवाल्यांची तक्रार आहे कीं आम्हाला पादचारी दिसत नाहीत! नागरिकाना सांगण्यात येते कीं तुमचे पोर्च वरील लाईट चालू ठेवा!
इतरही काही छोट्या शहरांची नावे बातमीत आली आहेत. Myrtle Creek, Ore., Clintonville, Wis., Brainerd, Minn., Santa Rosa, Calif., and Rockford, Ill. ही इतर काही शहरांची नावे! Rockford ने १४,००० पैकी २,३०० दिवे बंद केले आहेत.
इतर काटकसर नागरिकांच्या चटकन लक्षात येत नाही पण दिवे बंद झालेले लगेच दिसून येतात. मग ’माझ्या रस्त्यावर दिवे नाहीत तर अमुक ठिकाणी कां आहेत?’ अशा तक्रारीही उद्भवतात. एकंदरीत काय कीं गरिबीचे चटके सगळीकडे सारखेच.

अन्याय! अन्याय!!

अन्याय! अन्याय!! पण उशिराने न्याय!
DNA Testing प्रचारात आल्यापासून अमेरिकेत अनेक जुन्या क्रिमिनल केसेस पुन्हा तपासल्या जात आहेत आणि काही केसेसमध्ये निर्दोष व्यक्तीला शिक्षा झाल्याचे उघडकीला येत आहे. Innocence Project नावाची एक संस्थाच यासाठी चालवली जाते जी जुन्या केसेस, जेथे अन्याय झाल्याचा दाट संशय आहे अशा बाबतीत कोर्टात अर्ज करून पुन्हा तपासणी करण्याची मागणी करते. आरोपीची DNA तपासणी केल्यावर काही वेळा त्याला निष्कारण शिक्षा झाल्याचे उघडकीस येते व मग त्याला, दीर्घकाळ शिक्षा भोगल्यावर कां होईना, निर्दोष ठरवून मुक्त केले जाते. मधूनमधून अशा केसेसबद्दल वाचावयास मिळते. आजच्या New York Times मध्ये अशीच एक केस आली आहे. मायकेल मॉर्टन नावाच्या व्यक्तीला २५ वर्षे शिक्षा भोगल्यावर DNA पुराव्याच्या आधारे निर्दोष ठरवून तुरुंगातून मुक्त केले गेले आहे.
खरी धक्कादायक बाब ही कीं मुळात त्याच्याविरुद्धचा पुरावा संशयास्पदच होता आणि ही गोष्ट पोलिसाना व सरकारी वकिलाला माहीत होती. पोलिसांच्या रेकोर्ड मध्ये दुसरयाच कोणावर तरी संशय घेण्यास सबळ कारण असल्याच्या नोंदी होत्या. त्या दडपून ठेवल्या गेल्या. येथील कायद्या प्रमाणे ही गोष्ट आरोपीच्या वकिलाला सांगणे सरकारी पक्षावर बंधनकारक असूनही तसे केलेले नव्हते. त्यामुळे आता याला जबाबदार असलेल्या त्या सरकारी वकिलावर – जो आता कोठेतरी स्वत:च जज्ज झाला आहे! – कायदेशीर कारवाई करण्याची मागणी Michael Morton तर्फे केली गेली आहे.

ई-बुक्सचा जमाना

आता येथे ई-बुक्सचा जमाना आला आहे. अमेझॉन-कॉम ने ई-बुके वाचण्यासाठी किंडल नावाचे एक गॅजेट बाजारात आणले. इतरानीहि मग तशाच वस्तू बनवल्या. त्यांचा सर्वांचा खप बर्‍यापैकी होतो. अमेझॉनने १५ डिसेंबरला जाहीर केले कीं मागल्या तीन आठवड्यात दर आठवड्याला त्यांचे १० लाख किंडल विकले गेले!.अमेझॉन कंपनी ई-बुके प्रकाशित करते. तीं पैसे देऊन विकत घ्यावी लागतात. म्हणजे तीं इंटरनेटवरून किंडलवर उतरवता येतात व मग वाचता येतात. खर्‍या पुस्तकाप्रमाणे किंडलवर एकावेळी दोन पाने दिसतात व पान उलटून पुढील पानांवर जाता येते. त्यामुळे प्रत्यक्ष पुस्तकच वाचत असल्यासारखे वाटते.किंडलचा दुसरा काही उपयोग बहुधा नसावा. हल्ली अमेझॉन प्रमाणे इतरहि काही कंपन्या ई-बुके प्रकाशित करतात.
एक गमतीची बातमी वाचली ती अशी कीं अमेझॉन व इतर तशा कंपन्या लायब्रर्‍यांना ई-बुके विकायला नकार देतात! किंडल विकत घेतलेल्या व्यक्तीने ई-बुक खरेदी केले तर ते त्याला एकट्यालाच वाचता येते. इतर संगणकावर वा किंडलवर ते पाठवता येत नाही. मात्र लायब्ररीच्या अनेक सभासदाना त्याचा लाभ घेतां येईल हे त्याचे कारण. त्याचा इ-बुकच्या खपावर परिणाम होउ शकेल ही काळजी!
हार्पर-कोलिन्स ही प्रकाशन कंपनी आपली इ-बुके लायब्ररीला विकतच नाहीत! आता त्यांनी असे ठरवले आहे कीं पुस्तक लायब्ररीला विकले तरी लायब्ररी वाचकाना ते इ-बुक २६ वेळा वाचता येईल त्यापेक्षा जास्त वाचकाना ते वाचावयाचे असेल तर त्यासाठी लायब्ररीला पुन्हा पैसे भरावे लागतील!
मात्र काही छोटे इ-बुक प्रकाशक असे काही बंधन लायब्ररीवर घालत नाहीत. ते खुशाल आपली इ-बुके लायब्ररीला विकतात. तेवढाच आणखी खप!

१०० वॉटचे दिवे

अमेरिकेत प्रत्येक गोष्टीचे राजकारण चाललेले असते. सध्या येथील रिपब्लिकन पक्ष प्रेसिडेंट ओबामाची अडवणूक करण्याची एकहि संधि सोडत नाही. मग तो क्षुद्र १०० वॉट्चा बल्ब कां असेना!
अमेरिकेत जॉर्ज बुशच्या काळातचएक कायदा वा नियम ठरला होता कीं जुन्या पद्धतीच्या विजेच्या दिव्यांची एफिसिअन्सी फार कमी असल्यामुळे त्यात निदान २५% वाढ व्हायला हवी नाहीतर २०११ नंतर जुने बल्ब विकतां येणार नाहीत. अमेरिकेत वर्षानुवर्षे १०० वॉट्चा बल्ब हा जास्तीत जास्त वापरात असलेला दिवा आहे, भारतात मुंबईसारख्या शहरातहि ४०वॉटचा दिवा सर्रास वापरला जात असे. माझ्या बाळपणी तर एका खोलीत २५ वॉट म्हणजे पराकाष्टा! हे बल्ब एडिसनने शोध लावल्यापासून जसेच्या तसेच राहिलेले आहेत त्यात सुधारणा झालेली नाही. मात्र बुशने कायदा केल्यामुळे बल्ब बनवनारांनी सुधारीत बल्ब बनवायला सुरवात केली व २५% सुधारणा झालीही. Compact Fluorescent Lamps गेली काही वर्षे भारताप्रमाणे येथेही वापरात आहेतच. त्यांची किंमत येथेही बल्बपेक्षा महागच असते. अगदी नवीन असे LED दिवेही बाजारात उपलब्ध आहेत ते अर्थातच जास्त महाग आहेत पण त्यांचा वीज खर्च खुपच कमी असतो. भारतातही ते आता मिळू लागले आहेत. मात्र अजूनही येथे १०० वॉटचा बल्ब हाच जास्तीत जास्त खपतो! होमडेपो नावाची एक दुकान श्रुंखला येथे गावोगावी असते. त्यांनी गेल्यावर्षीची आकडेवारी दिली त्याप्रमाणे १०० वॉट बल्बचा खप ६०% होता.
आता राजकारण काय तर जुने, जास्त वीज खाणारे बल्ब विकण्यावर १ जानेवारी पासून येणारी बंदी रिपब्लिकन पक्षाने ८-१० महिने पुढे ढकलावयास लावली! या कायद्याबद्दल येथील काही जनतेचे मत काय तर ‘आम्ही कोणते बल्ब वापरावे हे सरकार काय म्हणून ठरवणार?’ अशी येथे व्यक्तिस्वातंत्र्याची भरमसाठ कल्पना असते.
प्रत्यक्षात बल्ब कंपन्याना कायद्याची अंमलबजावणी पुढे ढकलण्याची फारशी गरज वाटत नव्हतीच कारण त्यांनी सुधारलेले बल्ब बनवणे सुरु केलेच आहे तरीही राजकारणाची गरज म्हणून तेसे केले गेले!

अमेरिकेतील 'इंडियन'

अमेरिकेतील 'इंडियन'
आपल्याला माहीत असते कीं अमेरिकेतील मुळ रहिवाशांना सर्रास 'इंडियन' या नावाने ओळखले जाते. आपण त्याना रेड इंडियन म्हणतो. ते सगळेच रेड असतात काय याची मला खात्री नाही. अमेरिकाभर त्यांच्या अनेक जमाती आहेत. भारतातल्या अनुसूचित जमाती सारखाच हा प्रकार आहे. मात्र भारतीय अनुसूचित जमातींच्या मानाने अमेरिकन 'इंडियन' जमाती कमी मागासलेल्या आहेत. प्रत्येक जमातीचे एक कौन्सिल असते. जमातींना अमेरिकन राष्ट्राने अनेक खास अधिकार दिलेले आहेत. त्यांच्या वस्त्यांसाठी राखीव भूभाग आहेत. शिवाय शिक्षण नोकरी व्यवसाय यांत अनेक सवलती असतात. जमातीचे कौन्सिलही जमातीच्या उत्कर्षासाठी काम करते.
या संदर्भात एक बातमी वाचावयास मिळाली. कालीफोर्निया राज्यात अशा अनेक छोट्यामोठ्या जमाती आहेत. त्यातील अनेक स्वत:चे कसिनो चालवतात! या जुगाराच्या अड्ड्यांवर अर्थातच इतर अमेरिकनही येतातच. त्यातून त्या कौन्सिल्स्ना चिकार उत्पन्न मिळते. ते जमातीतील माणसाना वाटले जाते. काही छोट्या जमातीच्या बाबतीत हा आकडा माणशी महिन्याला $१५,००० पर्यंत गेलेला आहे! काही कौन्सिले घरासाठी भाडे, वैद्यकीय मदत, शैक्षणिक शिष्यवृत्ती अशा मार्गानेही आपल्या माणसाना मदत करतात. हे सर्व छान आहे ना?
आता पैसा फार दिसू लागल्यामुळे काही गैरप्रकार व झगडेही उद्भवू लागले आहेत. आपल्याकडील 'जातपडताळणी' सारखे वाद उद्भवू लागले आहेत. काही वेळा पुरेसे कारण नसतानाही वैयक्तिक हेवेदावे वा इतर कारणांमुळे कौन्सिले काही माणसाना जातिबहिष्कृत ठरवू लागली आहेत. याबात कौन्सिलचा निर्णय अखेरचा असल्यामुळे काही माणसाना अचानक सर्व लाभाना मुकण्याची पाळी येते आहे. जमातीच्या शिष्यवृत्तीच्या आधारावर उच्च शिक्षण घेणाऱ्या एका विद्यार्थिनीला ते सोडून देण्याची पाळी आली अशी बातमी होती. मात्र कौन्सिले ठामपणे म्हणतात कीं आम्ही आकसाने कोणाला जमातीबाहेर काढत नाही.
जमातीतील अनेकांचे बाबतीत खरे तर शुद्धता सिद्ध होणे कठीण असते. अनेक पिढ्या तपासून पहावया लागतात कोठे ना कोठे इतर जमातीच्या वा युरोपियन व्यक्तीचा संबंध आलेला असतो. यामुळे आपण जमातीतील आहोत असे प्रामाणिकपणे मानणारालाही ते सिद्ध करणे सोपे नसते. आता DNA चा जमाना आहे त्यामुळे त्या तपासणीचाही उपयोग केला जातो. हे सर्व करून देणाऱ्या कंपन्यांचेही त्यामुळे पेव फुटले आहे!

दहन कीं दफन?

हिंदू धर्माप्रमाणे मृत व्यक्तीच्या देहाचे दहन करणे हा सर्वमान्य आचार आहे. काही जातीत वा समाजात अपवादाने मृत देह पुरला जातो. मुसलमान व ख्रिस्ती धर्माचा मान्य आचार दफन हा आहे.
अमेरिका हे राष्ट्र मुख्यत्वे ख्रिस्ती धर्मियांचे आहे. येथला सर्वमान्य आचार त्यामुळे पूर्वापार दफन हाच चालत आलेला आहे. अजूनही तशीच परिस्थिती चालू असावी अशी माझी समजूत होती. येथे उघड्यावर, लाकडांच्या चितेवर दहन शक्यच नाही. मात्र कोठेकोठे इलेक्ट्रिक शवदाहिनी बनल्या आहेत असे वाचलेले होते.
आजच्या न्युयॉर्क टाईम्स मध्ये एक लेख वाचनात आला. वाचून नवलाच वाटले.
येथेही आता दफना ऐवजी दहन बरे अशी संकल्पना मुल धरू लागली आहे. मृत्युनंतर देह राखून ठेवला पाहिजे असे आता ख्रिस्ती समाजामध्येही आवश्यक वाटत नाही. हिंदू धर्मातील देह आणि आत्मा याबद्दलच्या संकल्पना आता परिचित आहेत. मात्र, दहन झास्त स्वीकारले जाऊ लागले आहे त्यामागे मुख्य कारण दफन करण्याचे खर्च फार वाढले आहेत व त्यामानाने दहनाच्या सोयी जास्त उपलब्ध व कमी खर्चाच्या ठरू लागल्या आहेत. आर्थिक अडचणी, मृत्युपूर्वी अखेरच्या आजारपणात होणारे डोईजड खर्च यामुळे वृद्ध माणसे स्वत;हूनच सांगून ठेवू लागली आहेत कीं माझ्या मृत्युनंतर परंपरागत अंत्यविधीवर डोईजड खर्च करत बसूं नका, माझे दहन करा!
दहन करण्याची टक्केवारी ४१ वर पोचली आहे. अमेरिकेत एकूण २२०० दहन संस्था आता आहेत!
आर्थिक कारणामुळे का होईना, हा बदल रुजतो आहे!

अमेरिकेतील फाल सीझन

हिवाळा सुरु होण्याआधी येथे फाल सीझन असतो हे आता सर्वाना माहीत असते. झाडांची पाने गळून पडण्यापूर्वी त्यांचे रंग बदलतात व एक मनोहर रंग उधळण सगळीकडे पसरते. मात्र सर्वच झाडांची पाने रंग बदलत नसावी. अनेकांनी याचे फोटो पाहिलेले असणार. मुद्दाम हा रंग सोहळा पाहण्यासाठी येथे माणसे ट्रीप काढतात.
एव्हाना हा सीझन संपत आला आसावा असे मला वाटते.
येथे मुलाकडे रहायला आल्यावर थंडी खूप असल्यामुळे बाहेर पायी फिरायला जाणे जमत नव्हते. मग एका सकाळी लक्ख उन पडलेले पाहून बाहेर पडलो. घराजवळच्या भागात फिरताना काही झाडांवर ही रंग उधळण दिसली. शेजारच्या झाडांचा पाने गळून खराटा झालेला पण दिसतो.
मग दुसरया दिवशी क्यामेरा घेऊन गेलो व फोटो काढले. ते खाली ठेवले आहेत. आपल्याला आवडतील.

दुष्काळाचा अनपेक्षित परिणाम

मी आता अमेरिकेत मुलाकडे राहतो आहे त्यामुळे लिखाणात आता बरेचदा इथले संदर्भ येतील.
कालच इथल्या न्यूयॉर्क टाईम्स मध्ये एक बातमी वाचली. गेली ३-४ वर्षे येथील टेक्सास राज्यात पाउस फारच कमी पडला आहे व दुष्काळ सदृश परिस्थिती आहे. नागरिकाना पिण्याच्या पाण्याचीही टंचाई जाणवते आहे. यात तसे नवीन काही नाही.
दुष्काळामुळे या प्रांतातली अनेक सरोवरे व तळीं आटली आहेत. पाण्याची पातली २० फुट, कोठे ५० फुट खाली गेली आहे. पाण्याखाली असणारा काठावरचा भूभाग उघडा पडला आहे. अनेक बरया वाईट वस्तू उघड्यावर येत आहेत. त्यात एका गावात अनपेक्षितपणे दोन मुलाना पाण्यावर मोठ्या पिम्पासारखे काहीतरी तरंगताना दिसले. ते त्यांनी आपल्या आजोबाना दाखवले. त्याना काही शंका आल्यामुळे ते तिघेही होडीतून त्या वस्तू पर्यंत पोचले तेव्हां लक्षात आले कीं ती एक मोटार आहे. मग त्यांनी साहजिकच पोलिसांना बोलावले. त्यांनी ती मोटरकार पाण्याबाहेर ओढून काढली तेव्हां ड्रायव्हरच्या सीटवर एक स्त्री पट्टा बांधून बसलेली, अर्थातच मृत अवस्थेत, आढळली. त्या स्त्रीने उघडच आत्महत्या केलेली होती. तपासांती उघडकीस आले कीं ती बेपत्ता असल्याची तक्रार काही काळापूर्वीच तिच्या नातेवाई कानी नोंदवलेली होती मात्र तिचा तपास लागलेला नव्हता.
तिच्या तरुण मुलाने जवळच्याच एका तळ्यात जीव दिला होता. तो आघात न सोसून तिनेही अशा प्रकारे आत्महत्या केली असा निष्कर्ष काढला गेला. तिच्या नातेवाईकाना वाईट तर वाटलेच पण एका परीने खरी हकीगत कळली व विषय संपला याचे काहीसे समाधान झाले.